Makedon meselesi

Balkanlar’da binlerce yıllık tarih, kültür ve medeniyet mirasına dair kapışma yine milliyetçi ruhu şahlandırıyor. Yunanistan ile Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya (FYROM) arasındaki 25 senelik isim anlaşmazlığından söz ediyorum. Son kriz Syriza-ANEL hükümetinin Üsküp ile gizli pazarlıkla ‘Makedonya Cumhuriyeti’ ismini kabul edip karşılığında AB ve NATO üyeliklerine vetoyu çektiği iddiasıyla patladı.

Atina’da; diaspora ve kültür grupları, kilise temsilcileri ve küresel pan-Makedonya derneklerinin düzenlediği, Syriza hariç tüm partilerin katıldığı miting çok tartışıldı. Destekçilerine göre 1 milyondan fazla Yunan sokağa döküldü. En büyük tepkiyi ünlü besteci Theodorakis’in cımbızlanarak aktarılan miting konuşması çekti.

* * *

Balkanlar, neoliberal ayarın ulus devletleri enkaza çevirdiği diyar. FYROM, eski Yugoslavya etnik ve mezhep temelli bölünüp parçalanırken, yaratılan garnizon devlet bakiyelerinden. Ama ‘tarihin Gayya Kuyusu’ desek yeri.

* * *

FYROM, 1991’de bağımsızlık ilan ettiğinden beri ‘Makedonya Cumhuriyeti’ diye anılmak istiyor. Kendilerini ‘Büyük İskender’in asıl mirasçısı sayıp, ‘Birleşmiş Makedonya’ konseptini eksik etmediler.Üsküp; bugünkü Yunanistan’ın kuzeyinde bulunan ve Makedon İmparatorluğu’nun antik başkenti Vergina şehrinde iktidara geçmiş Büyük İskender ve babası II. Philip ile annesi Olympias’ın heykellerini dikip, isimlerini havaalanı ve otoyollara verdi. 1995’te imparatorluğun sembolü ‘Vergina Güneşi’ olan ilk bayrağını değiştirmek zorunda kaldı.

Çünkü Makedonya’yı binlerce yıllık mirası gören Yunanlar isim, tarih ve kültürel sembollerin kullanılmasını kabul etmiyor. Onlara göre bugünkü FYROM ahalisi 6-7’inci yüzyıllarda gelen Slavlar.

Bugünkü Yunanların Helenlerden geldiğini sorgulayan çalışmalar da, kendi göçleri de fark etmiyor. Atina’nın önemli bir kaygısı kuzey bölgelerine ‘etnikçiliğin’ sirayet etmesi.

* * *

Tabii Makedonya tarih boyunca sınırları değişen, Bizans, Bulgar ve Sırp imparatorlukları ile Osmanlı sultanlığının parçası olmuş; 1912-1913 Balkan savaşlarıyla bölünmüş, göçler yaşamış bir coğrafi bölge. FYROM, İkinci Dünya Savaşı sonrası Makedon milli kimliğini tanımış Tito Yugoslavyası’nın altı cumhuriyetinden biriydi. Ama bugünkü FYMC antik Makedonya’nın sadece bir parçası. Aslında Osmanlı Vardar Makedonyası’na denk düşüyor. Yeni devleti ilk tanıyan Bulgarlardı, onlar da ayrı Makedon ulusal kimliğini kabul etmiyor.

* * *

Yunanlar ‘Makedonya’ isminin kullanımı Selanik’i de içeren ‘Ege Makedonyası’ diye anılan ‘Kuzey Yunanistan’ üzerinde irredantist emellerin tezahürü görülüyor.2 milyonluk Üsküp’ün tehdit teşkil etmesi komik olsa da Balkanlar’daki parçalanmayı yakından yaşadılar. İrredantizm iddiasının temeli yok değil. FYMC anayasasının 49’uncu maddesinde, “Makedonya Cumhuriyeti, komşu ülkelerde yaşayan Makedon milletine mensup kişilerin ve sürgünlerin statü ve haklarını korur, kültürel gelişimlerini destekler, onlarla ilişkileri teşvik eder” deniliyor. Müzakerelerle madde değiştirilmedi. Vurgular baki kaldı ve 1995’te tek cümle ile ‘kaygılar nedeniyle bağımsız devletlerin içişlerine karışılmayacağı’ eklendi.

* * *

Üsküp’ü BM dahil 195 ülkeden 140’ı tanıdı ama çoğu geçici isim FYROMile. Atina, Üsküp’e, ‘Paeonia’dan (Antik Makedonya’nın kuzeyi) Makedonya Slav Cumhuriyeti yahut Vardar Cumhuriyeti ile ‘Yukarı’ gibi öneklere bir dizi öneri yaptı.Üsküp salt Atina ile ilişkilerde farklı isim kullanmayı; BM temsilcisi Matthew Nimetz Slavca ‘Makedonija’yı önerdi. FYROM’nın yeni ılımlı lideri Zoran Zaev önekli kullanıma razı, sembollerden vazgeçmeye hazır.

* * *

AB bu süreçte kıs kıs gülerek Atina’yı destekledi. Geçmişte karşılığında Maastricht Anlaşması ile Türkiye ile Gümrük Birliği’ne imzalarını almış, Atina’yı Sırbistan’a yaptırımlara müdahil etmişlerdi. Bugün de dertleri Rusya’ya karşıÜsküp’ü AB/NATO şemsiyesine almak. İronik olarak bayraktarları NATO’yu ülkesinde istemeyen Syriza.

En komiği; Balkanlar’ın haritasını etnik kundakçılıkla yeniden çizmiş olan, kültürel kimlikleri mütemadiyen siyasileştirerek istikrar bekleyenlerin milliyetçilikten yakınmaları.

Ceyda KARAN, 9 Şubat 2018