News of Tartışma

BİLİM ve BİLİMSELLİK (XIII)
Edgar Morin, Yöntem (La méthode) başlıklı altı ciltlik denemesinde, “her geçen gün daha iyi görüyorum ki, belli bir zaman dilimi içinde, bilim, politika ve ideoloji üçgeninde, bu üçlüden biri diğer ikisi üzerinde baskın olmaktadır” demekte (*).
Şu koşulla ki, eğer bu ayırım görünmez bir biçim almışsa..
Demek ki, bu üçlüden hangisinin hangi dönemde diğer ikisi üzerinde baskın olduğunun açığa çıkarılması gerekmektedir.
Bu da, ancak denemenin başlığından anlaşılacağı üzere, belli bir ‘yöntem’le ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (XII)
‘Sistem’, ‘yapı’ ve ‘çelişki’ bağlamında ‘çelişki’nin marksist keşfi, insan ve toplumsal bilimlerini doğa bilimlerine yaklaştırmıştır dedik.
Bu, bilimde ‘idealizm’e yer olmadığı ve ancak ‘maddeci’ olunabileceğinin de kanıtlanmış olması demektir.
Karikatürize edilmiş bir örnek olarak, denilebilir ki; dinozorlar ‘iç çelişki’lerinin yanısıra iklim ve doğa koşulları gibi ‘dış yapı’ların etkisiyle yok olmuşlardır.
Toplumsal gelişme alanında, Türkiye’de bir ara çokça dillendirilen ‘iç dinamik/dış dinamik’ çözümlemeleri de bu bağlamda ele alınamakta idiler denilebilir.
Demek ki, ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (XI)
Böylece Marx’ta bir ‘sistem’den diğerine geçişin (evrim/devrim) ‘yapı’lar arası uyum/uyumsuzluk sonucu olduğunu görmüş bulunuyoruz.
Yani hem ‘yapı’ların iç çelişkileri ve hem de alt-yapı ile üst-yapı arasındaki ‘çelişki’ bu tarihsel devinimi sağlamaktadır.
Bir başka deyişle, Marx’ın gençlik yıllarında tezlerini dayandırdığı ‘insanlık’ (humanisme) kavramının yerine ‘bilimsel’ bir temel bulduğu söylenebilecektir.
Demek ki, kendinden önceki ‘tarihsel belirleyicilik’ yerine, ‘bilimsel’ bir tarihsel belirleyicilik ileri sürülmüş olmaktadır: her yeni sistem bir öncekine göre ‘ileri’ ya da ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (X)
‘Üretim ilişkileri’ ile ‘üretim güçleri’ arasındaki çelişki temel çelişkidir dedik.
Bu iki ‘yapı’ arasında hem ‘uyum’ ve hem de bir ‘uyumsuzluk’ vardır yine de.
Daha doğrusu, ‘üretim güçleri’ndeki gelişmeler, belli bir dönem için ‘uyum’u hazmetseler de, gelişmenin belli bir aşamasında artık ‘uyumsuzluk’ başgösterecektir.
Örnekse, feodal toplum aşamasında kapitalist ilişkiler başlangıçta ‘gelişme’ye yol açsalar ve feodal ilişkilerle belli bir ‘uyum’ gösterseler de, gelişmenin belli bir aşamasında artık ‘feodalizm’i taşıyamaz hale gelirler ve ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (IX)
Bir ‘üretim tarzı’, ‘üretim ilişkileri’nin yapısı ile ‘üretim güçleri’nin yapısının bileşimiden (combinaison) oluşuyor dedik.
Üretim ilişkileri, üretim araçlarının ‘mülkiyet’ine dayalı ‘toplumsal sınıf’ ‘yapı’sına gönderme yapmaktadır.
Üretim güçleri ise, doğal kaynaklar, hammadeler, araç gereç ve ‘işgücü’nün özgül bir teknolojik ‘yapı’sına gönderme yapmaktadır.
Neresinden bakılırsa bakılsın, bu iki ‘yapı’ arasında bir ‘çelişki’nin olduğu görülecektir.
Ve yine her ‘yapı’nın kendi içlerinde de bir ‘çelişki’nin olduğu söylenebilecektir.
Ancak bu ‘çelişki’lerin ele alınışı ‘eşzamanlı’ (synchronie) ya ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (VIII)
‘Görünürdeki yapı’lar (représentation) ile onun gizli kalan ‘gerçek yapı’sı (structure) arasındaki çelişki, Hegelci yaklaşımda olduğu gibi ‘bilinç’e çıkarılmaz.
O toplumsal ilişkilerin kendisinde ortaya çıkar.
Yani toplumsal ilişkilere içkindir ve Lévi-Strauss’un deyimiyle ‘bilinçdışı’ ya da ‘üstbilinç’in (supraconscience)in bir tezahürüdür.
Öte yandan bilme, Fransızca’da co-naissance sözcüğüyle karşılanıyor. Yani, yaşayan varlık kendisiyle birlikte bir doğuma (naissance) yol açıyor ; kendisi bir tinsel ya da özdeksel bir ‘nesne’ yaratmış oluyor ; buna onu tanıması, bilmesi ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (VII)
Diyorduk ki, ‘ücret’ denilince, ilk bakışta işçinin çalışma saatleri karşılığında ödenen para miktarı anlaşılmaktadır.
Ve bundan doğal bir şey olmadığı konusunda da bir fikir birliği oluşmuştur.
Hatta “işçinin teri soğumadan bu hakkı verilmelidir” denilmektedir.
Oysa işçinin çalışma saatlerinin tamamı ödenmekte midir yoksa ‘belirli bir kısmı’ ödenmemekte midir?
Yani, ‘ücret’ diye sunulan ‘görünür’deki bu miktar, ‘ücret’in ‘gerçek yapısı’nı ortaya koymakta mıdır?
Çok daha önemlisi, ‘ücret’in bu ‘görünür’deki yapısı ile gizli kalan ‘gerçek ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (VI)
Dar anlamda (stricto sensu) bilim, bir kez kurulduğunda hem özerktir, ve hem de özerk bir gelişmesi olacaktır. Ne mutlak bir başlangıcı olacaktır ve ne de gelişmesi sınırlanabilir.
Sanki zaman dışında deviniyor demektir.
Nitekim Bolzano, “Belki de, ilk kez, bilim, insan esprisi ve kendi varlığı arasında basit bir aracı değil de, kendine özgü (sui generis), orijinal bir öz (essence) içinde ve özerk devinimi olan bir nesne olarak düşünülmeye başlandı” diye yazmaktadır. (Sur ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (V)
Felsefede, “eğer görüntü (apparence) ile öz (essence) arasında bir ‘çelişki’ yoksa, bilime gerek kalmaz” diye bir anlayış vardır.
Bu formül bilim alanına taşınacak olursa, bu kez denilebilir ki, bilim, çevremizde bize ampirik olarak görünen şeylerin (représentation) gerçek olup olmadığı anlayıp ortaya çıkarmaktan başka bir şey değildir.
Yani bize her görünen, gerçeğin ‘kendisi’ ise, bilime ne gerek vardır.
Yok eğer tersi ise, yani bize görünenin gerisinde neyin olduğu araştırılmak istenirse, bunun için ...

BİLİM ve BİLİMSELLİK (IV)
Toplumsal gerçekliği ampirizme düşmeden kavramak ancak ‘kavramsallaştırma’ aracılığıyla olabilir.
Buna ‘soyutlama’ da denilebilir, ancak soyutlamayı ileride daha ayrıntılı olarak ele alacağız.
Madem ki, olur olmaz yerde toplumsal yapı, toplumun şurasının yapısı, burasının yapısı deniyor, peki ama ‘yapı’ ne demektir biraz yakından bakalım.
Toplumsal bilimlere şu ‘yapı’ kavramını kazandıran Karl Marx olup, toplumu ‘alt-yapı’ ve ‘üst-yapı’ diye iki ana kavramla anlayıp/açıklamıştır.
Toplumu böylece kavramaya ‘bilimsel’ yaklaşım denilse de, özde ‘bilim’in ta kendisine ...