NOYAN UMRUK/ Çin izlenimleri (1)

Pazar, 11 Mayıs 2014


Bir süredir Çin’deyiz. Hemen belirtmek gerekiyor: Uzak Asya’yı hiç tanımıyoruz ve doğal olarak anlayamıyoruz. Coğrafyası, tarihi, kültürü, Budizm, benzer din ve mezhepleri de kapsayan felsefesi, insanların yaşama bakış ve algılayışları, sosyoekonomik tercih ve yapısı, küresel süreçle ilgili tavırları, izledikleri ilginç güvenlik ve dış politikaları vs. Bambaşka bir dünya...

Sadece bizler değil konuştuğumuz, bir süredir orada çalışan, yaşayan çeşitli düzey ve mesleklerdeki yabancılar ve Türkler de Çin’in ve Çin insanının öyle kolayca çözümlenecek bir “mesele” olmadığında hemfikirler...



Ancak, “Üzerinde güneş batmayan imparatorluğun” çocukları için bu konu herhalde hiçbir zaman “mesele” olmadı… (1)





Her şeyden önce coğrafya...



Doğu Asya’da Pasifik Okyanusu’nun kıyısında yer alan Çin’in yüzölçümü yaklaşık 9.6 milyon kilometrekare; dünya yüzölçümünün yüzde 6.4’ü. Sadece Rusya ve Kanada, Çin’den daha büyük. Kuzeydeki Heilongjiang bölgesi sürekli karlarla kaplı iken, Güney Çin Denizi’ndeki adalar tropik sıcak altında. Pamir Dağları’nda gece hüküm sürerken Wusuli Nehri üzerinde güneş parlıyor. Kara sınırlarının uzunluğu 22 800 km. Ülkenin komşuları doğuda Kore, kuzeyde Moğolistan, kuzeydoğuda Rusya, kuzeybatıda Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan, batı ve güneybatıda Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal ve de güneyde Myanmar, Laos ve Vietnam.



Çin’in sınırları, devasa kara bloku yanında çok sayıda adayı kapsayan geniş bir deniz alanını içeriyor. Çin’in anakara bölümü doğuda ve güneyde Bohai, Huanghai (Sarı Deniz) ve Doğu Çin, Güney Çin denizleriyle çevrili. Bohai Denizi, Çin’in kıta denizi. Huanghai, Doğu Çin ve Güney Çin denizleri ise Pasifik Okyanusu’nun kenar kısmında kalan denizler. Çin kıyılarının adalarını da kapsayan uzunluğu 32 000 km. Deniz komşuları ise Kore Cumhuriyeti, Japonya, Filipinler, Brunei, Malezya ve Endonezya... Çin’in devasa denizlerinde 80 000 kilometrekarenin üzerinde yüzölçümüne sahip toplam 5400 ada bulunuyor. Bunların en büyüğü 36 000 kilometrekare ile Tayvan. Bunu, yaklaşık 34 000 km ile Hainan izliyor.

Ülke, çoğu Tibet Platosundan doğan fakat farklı denizlere kavuşan, toplam uzunluğu 220 000 kilometrelik bir nehir ağına sahip. Pasifik Okyanusu’na akan Yangtze, Huanghe (Sarı Nehir), Heilong, Zhujiang (İnci Nehri), Liaohe, Haihe, Huaihe ve Lancang, Hint Okyanusu’na akan Nujiang ve Yarlungzangbo, Kuzey Buz Denizi’ne dökülen Ertix Nehri bunlardan başlıcaları. Bu nehirlerin havza alanı, ülkenin toplam kara yüzölçümünün %64’ünü oluşturuyor. Ayrıca göllere dökülen ya da Moğolistan’la paylaşılan Gobi vb. çöllerde son bulan iç nehirlerin havza toplamı kara yüzölçümünün %36’sını oluşturuyor. Özetle suyla kucaklaşmayan havza yok gibi... En büyük nehri Nil ve Amazon’dan sonra ve dünyanın üçüncü büyük nehri olan Yangtze. Bu nehirde yunus ile yaşadığı söyleniyor.(2) Nehir, orta ve aşağı kesimlerinin sıcak ve nemli iklimi, yağış ve mümbit toprakları ile “Altın suyolu” olarak anılan, mükemmel doğal kanalları ile batıyı doğuya bağlayan bir ulaşım şebekesi. Çin’in ikinci büyük nehri olan ünlü Sarı Nehir ise zengin maden yatakları ile kadim Çin uygarlığının doğum yeri ve Çin ulusunun beşiği... İnci Nehri Deltası önemli bir pirinç, şeker kamışı şekeri, ipek ve tatlı su balığı üretim bölgesi. Bu nehirlerden 2700 milyar metreküpün üzerinde su akıyor ve bu dünya toplamının yüzde 5,8’i.



İşte biz de tetkik gezimizde haritada yemyeşil olarak görülen ve aynı zamanda küresel sınaileşme, kentleşmenin yoğunlaştığı bu bölgenin merkezindeki Pekin-Şian-Hanco-Şangay-Şuco beşgenine odaklandık.



Ülke doğal kaynaklarının yanı sıra çeşitli insan yapımı su yollarına da sahip. Bunların en meşhurları kuzeyde Pekin’den güneyde Hanco’ ya uzanan Büyük Kanal ve Yangtze nehrini İnci Nehri ile birleştiren Guangxi Kanalı. Büyük Kanal’ın kazılmasına M.Ö. V. yüzyılda başlanmış. Toplam 1801 kilometre uzunluğa sahip olan Büyük Kanal, dünyadaki en uzun ve en eski insan yapımı su yolu.



Çin’de alanı bir kilometre karenin üzerinde 2800’den fazla doğal göl bulunuyor. En büyük tatlı su gölü Poyang, en büyük tuzlu su gölü ise Qinghai. Bu göllere ilave olarak binlerce gölet var. Ülke 6,75 milyon hektarı su ürünleri yetiştirilmeye müsait 17,47 milyon hektarlık tatlı su alanına sahiptir.



Ama bu denli su kaynağına sahip bu ülkede yine de su sorunu en ciddi altyapı sorunu... Siz anlayabildiniz mi? Ben de ilkönce anlayamamıştım. Nedenini söylediler: 1,4 milyar nüfus ve %8’in altına düşerse Ülkenin intiharı olarak kabul edilen yüksek büyüme hızı... Devam edeceğiz.



(1) Britanya'nın "imparatorluk yüzyılı" olarak anılan 1815 ile 1914 yılları arasındaki dönemde yaklaşık 26,000,000 kilometrekarelik toprak ve 400 milyonluk nüfus imparatorluğun bir parçası haline geldi. Napolyon'a karşı elde edilen zafer Britanya'yı, Asya’da Rusya dışında herhangi bir uluslararası rakibi olmayan bir güç konumunda getirdi. Denizlerde rakibi kalmayan İngiltere “Pax Britannica” olarak bilinen küresel polislik-güvenlik politikasına geçti. Dış politikada ise "muhteşem yalnızlık" olarak bilinen bir politika uyguladı.[Kolonilerinde sahip olduğu resmi kontrolün yanı sıra Britanya'nın küresel ticaretteki egemenliği başta Çin ve diğer Asya ülkeleri olmak üzere dünyada pek çok ülkenin ekonomilerini kontrol edebilmesini sağladı.

(2)Çin nehir yunusu (Lipotes vexillifer), Pasifik Okyanusundan M.Ö. 300'lerde nehre girerek mutasyona uğradığı söylenen bu yunus türünü korumak için çaba sarfedildiyse de son yıllarda sayıları önemli oranda azalmış.Bir Çin efsanesine göre sevmediği bir adamla evlenmeyi reddeden ve ailesi tarafından nehirde boğulan bir prenses Çin nehir yunusu olarak yeniden doğmuş. Barış ve gönenç simgesi olarak görülen bu yunus "Yangtze'nin Tanrıçası" adı verilmiş.