Paketteki Anayasa Mahkemesi ve HSYK -I-

Nuri ALAN / Emekli Danıştay Başkanı

Taslağın yasalaşması halinde ortaya çıkabilecek sonuçları doğru olarak saptayabilmek için; bugünkü devlet yapısı içinde yer alan ve taslakta kendisine yetki verilen kurum, kuruluş, makam ve mercilerin özelliklerini ve öznel durumlarını da dikkate almak gerekir.

AKP’nin hazırladığı anayasa değişikliği paketi nihayet açıklandı. İşin trajikomik yanı açıklamayı, yaklaşık iki ay önce “Anayasa değişikliği şu anda gündemimizde yok; reel-politik buna izin vermiyor. Biz bunu geniş bir mutabakatla yapacağız” diyen Başbakan Yardımcısı yaptı; uzlaşma görüşmelerini de o yürütüyor.

Medya, özellikle Cumhuriyet gazetesi, değişiklik paketinin içeriğini, sakıncalarına ve muhtemel sonuçlarına da kısaca değinerek özetledi. Dolayısıyla okuyucu paketin kapsamını ana hatlarıyla biliyor.

Ben bu yazıda, tüketici olmamak kaydıyla, Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşuna ve işleyişine ilişkin düzenlemeleri değerlendireceğim; Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) ile ilgili birkaç konuya kısaca değineceğim. Bu değerlendirmede, sadece öngörülen statüyü açıklamakla yetinmek yeterli değildir. Taslağın yasalaşması halinde ortaya çıkabilecek sonuçları doğru olarak saptayabilmek için; bugünkü devlet yapısı içinde yer alan ve taslakta kendisine yetki verilen kurum, kuruluş, makam ve mercilerin özelliklerini ve öznel durumlarını da dikkate almak gerekir. Çünkü paketteki Anayasa Mahkemesi ve HSYK ile ilgili düzenlemeler, bu öznel durumlar gözetilerek ve sonuçlarından hemen yararlanılmak amacı ile getirilmiştir. Bu nedenle değerlendirmeleri yaparken açık sözlü ve cesur olmak; ayrıntıları ve muhtemel de olsa bazı sonuçları göz ardı etmemek gerekir.


Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşunda hemen göze çarpan husus, üyelerin seçilmesinde Cumhurbaşkanı’na tanınan çok geniş yetkilerdir. Mahkemenin on dokuz üyesinden on altısını gösterilen adaylar arasından veya doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı belirleyecektir. Bu düzenlemelere göre Cumhurbaşkanı; beş üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar ve Anayasa Mahkemesi raportörleri, iki üyeyi de Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından, takdir yetkisi içinde doğrudan doğruya atayacaktır. “Atama” sözcüğünü kullanıyorum; çünkü ortada önceden belirlenmiş adaylar arasından bir seçim söz konusu değildir.

Taslakta öngörülen yaş, öğrenim derecesi, belli bir meslekte belli bir süre çalışmak gibi nesnel niteliklere sahip olan herkes üye olarak atanma ehliyetine sahiptir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları içinden atanacaklarda ise kırk beş yaşını doldurmuş ve yükseköğrenim görmüş olmak yeterli görüldüğünden, takdir yetkisi daha da genişleyen Cumhurbaşkanı, hiç kamu hizmeti yapmamış bir kimseyi, örneğin bir din adamı veya tarikat mensubunu da üyeliğe atayabilecektir. Başbakan’ın, yanılmıyorsam Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin bir kararına karşı kullandığı “....Ulemaya sordunuz mu?” sözcükleri böyle bir atamanın gerçekleşmesinin ihtimal dahilinde olduğunu göstermektedir.

Yedi üyenin atanmasında çok geniş bir takdir yetkisine sahip olan Cumhurbaşkanı’nın yargı ve Anayasa Mahkemesi hakkındaki görüş, düşünce ve değer yargıları ve mahkemeden beklentileri atama işlemlerinde belirleyici rol oynayacaktır. Cumhurbaşkanı’nın bu yetkiyi kullanmasındaki takdirini yönlendirecek iki etken daha vardır: Cumhurbaşkanı bu göreve, seçilmeden önce üst yönetiminde görev aldığı bir partiden gelmiştir; bu partinin iktidarında başbakan ve bakan olarak görev yapmıştır.


Cumhurbaşkanı’nın görev süresi

Cumhurbaşkanı’nın atama işlemlerinde, eski partisinin program ve hedeflerini, duyarlılıklarını dikkate alması doğaldır. Kaldı ki Cumhurbaşkanı’nın görev süresi ile ilgili tartışmalar halen devam etmekte, belirsizliğini korumaktadır. Görev süresinin ve ikinci kez Cumhurbaşkanlığı seçimine katılıp katılamayacağı hususlarının açıklığa kavuşmasında, Başbakan’ın geleceğe yönelik istek ve niyetleri doğrultusunda, AKP’nin etkili olacağı açıktır. Görevi yönünden ortaya çıkan böyle bir bağımlılık, Cumhurbaşkanı’nın tüm tasarruflarında olduğu gibi, Anayasa Mahkemesi’ne üye atanmasında da kendisini hissettirecektir.

Cumhurbaşkanı üç üyeyi, YÖK’ün öğretim üyeleri arasından göstereceği adaylar içinden seçecektir. YÖK’ün son zamanlarda Cumhurbaşkanı ile tam bir uyum içinde çalıştığı, onu hiç zorlamadığı, Anayasa Mahkemesi için göstereceği adaylar yönünden de kendisinden bekleneni yerine getireceği şüphesizdir.

İki üye Sayıştay Genel Kurulu’nun kendi başkan ve üyeleri içinden göstereceği adaylar arasından TBMM tarafından seçilecektir. Sayıştay Genel Kurulu’nu oluşturan sayın başkan ve üyeler, esasen TBMM’nin çoğunluğu tarafından, sıkı bir eleme sonucunda bu göreve getirildiklerinden, TBMM birinci turda olmasa bile ikinci turda, uygun adayları Anayasa Mahkemesi’ne üye olarak göndermekte zorlanmayacaktır.

Böylece Cumhurbaşkanı’nın tamamen takdir yetkisi içinde seçeceği yedi üyeye, YÖK tarafından gönderilen listeden seçeceği üç ve TBMM’nin doğrudan seçeceği iki üyenin de katılımı ile Anayasa Mahkemesi’nde on iki kişilik bir blok oluşacak; bu blok dairelerin ve genel kurulun alacağı kararlarda, mahkeme başkanının ve daire başkanlarının seçiminde aranan salt çoğunluğu sağlayarak belirleyici olabilecektir.

Taslağa göre siyasi partilere ilişkin dava ve başvurular, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalar genel kurulun görevleri içindedir.

Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının üçte iki oyçokluğu aranmakta ise de, sözü edilen blok öngörülen nitelikli çoğunluğu da sağlayabilecek güçtedir. Bu yapı karşısında, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve baro başkanları tarafından gösterilecek adaylar içinden seçilecek toplam yedi üyenin Anayasa Mahkemesi kararlarında hukukun temsilcisi olarak etkili olmaları mümkün değildir.

Bloklaşmanın bir varsayım olduğu, seçilenlerin göreve başladıktan sonra seçenlere bağlı kalmayacakları ileri sürülebilir. Ancak, taslakta yetki verilenler kendileri ile aynı görüş ve düşüncede olanları seçmekte mutlaka gerekli titizliği göstereceklerdir. Bugünkü yapıda dahi, siyasi niteliği ağır basan kimi davalarda, blok oylardan söz edilmektedir.

Yapısı yukarıda açıklanan Anayasa Mahkemesi Genel Kurul olarak Yüce Divan sıfatıyla ceza yargılaması da yapacaktır. Görevleri ile ilgili suçlardan dolayı Cumhurbaşkanı’nı, Bakanlar Kurulu üyelerini, yüksek mahkeme başkan ve üyelerini yargılama görevini üstlenmiş olan bu mahkemeye, kanunla ve mahkeme içtüzüğü ile yapılacak düzenlemelere bağlı olarak, en fazla altı yargıç kökenli üye katılabilecektir. Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmeden önce yargı ile, ceza yargılaması ile hiç ilgisi olmayan üyeler, mahkemenin toplanma nisabı ne olursa olsun her durumda çoğunlukta olacaktır. Yargı ile yeni tanışmış, yargının ana kavramlarından habersiz, yargılama usulünü ve icrasını bilmeyen, yargı etiğine yabancı kişilerin çoğunlukta olacağı bir Yüce Divan kurmak, tek kelime ile Türk yargısına saygısızlıktır. Yüksek mahkemelerden gelen yargıç üyelerin çoğunlukta olduğu bugünkü yapıda bile Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan olarak ceza yargılaması yapması, kurulduğu günden itibaren yoğun biçimde eleştirilirken, taslaktaki Anayasa Mahkemesi’ne bu görevin verilmesini nasıl yorumlamak gerekir?


Taslağın içeriği

Taslağa göre genel kurul, mahkeme başkanının başkanlığında en az on dört üye ile toplanacaktır. Aynı zamanda Yüce Divan görevi de yapacak olan genel kurulun toplanma nisabını sabit bir sayıya bağlamak yerine, en az toplanma sayısı ile ifade etmek Yüce Divan’ın yargılama süreci içinde farklı sayılarla toplanmasına ve karar almasına olanak sağlar. Değişebilen bir toplanma nisabı ceza yargılamasında kabul edilemez ve uygulanamaz.

Bunların dışında, kuruluşla ilgili düzenlemelerde eleştirilecek başka noktalar da bulunmaktadır. Askeri Yargıtay’ın statüsü mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı yönünden güçlendirilmekte; ancak bu mahkemeden Anayasa Mahkemesi’ne üye alınmamaktadır.

Öte yandan siyasi partilerin mali denetim yetkisi Anayasa Mahkemesi’nden alınıp Sayıştay’a verilirken, Sayıştay’ın Anayasa Mahkemesi’ndeki üye sayısı birden ikiye çıkarılmaktadır.

Baro başkanlarının göstereceği üç adayın seçim usulünde, toplanma ve seçilme yeter sayısı ile ilgili herhangi bir kural konulmamış olması bu konuda boşluk yaratmıştır. Kaldı ki, kayıtlı üye sayısı çok farklı olan baroların başkanlarının birer oyla seçime katılmaları haksız ve siyasal sonuç almaya yönelik bir düzenlemedir.


Cumhuriyet, 28 Mart 2010

Paketteki Anayasa Mahkemesi ve HSYK -II-

Nuri ALAN / Emekli Danıştay Başkanı

Daha önce de açıkladığım gibi HSYK’nin taslakta öngörülen kuruluşuna hiçbir şekilde katılmıyorum. Hemen göze çarpan, yetersiz ve önceden sözü edilen iyileştirmelerle bağdaşmayan düzenlemeler şöylece özetlenebilir:

• Hâkim ve savcıların aday olarak atanmaları HSYK’nin görevleri arasına alınmamış; kadro dağıtma yetkisi görevleri arasından çıkarılmıştır. Böylece bakanlık, mesleğin temelini oluşturacak yargıç ve savcı adaylarının atanmasında ve kadroların dağıtımında tek yetkili olacaktır.

• Adalet Bakanı, kurulun başkanı olarak gündemi belirleme yetkisini elinde tutacak; bu yetkisine dayanarak örneğin, Yargıtay ve Danıştay üyelerinin seçimini, kanunun açık hükümlerini ihlal ederek, gündeme almamak suretiyle geciktirebilecektir.

• Adalet Bakanı’nın dairelerin çalışmalarına katılmaması olumlu bir düzenlemedir. Ancak kendisi, görevleri kanunla belirlenecek olan kurul toplantılarına katılabilecek; örneğin anayasanın 154 ve 155’inci maddeleri uyarınca HSYK tarafından yapılacak ve kurulun en önemli görevleri arasında olan Yargıtay ve Danıştay üyeliği seçimlerinde kurul başkanı sıfatıyla oy hakkına sahip olacaktır.

• Hâkim ve savcıların denetimi, haklarında araştırma ve gerektiğinde inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi üzerine, Adalet Bakanı’nın oluruna bağlanmıştır.

Teklifin HSYK’nin ilgili dairesinden gelmesi, sonuca etkili değildir. Bakan teklife karşın, himaye etmek istediği hâkim ve savcı için soruşturma izni vermeyecektir.

• Dairelerin görevleri ve karmaşık bir yapıda oluşturulan kurulun üyelerinin dairelere hangi esaslara göre dağıtılacağı hususunda taslakta herhangi bir açıklık yoktur. Örneğin; Danıştay’ı temsil edecek tek üye hangi dairede görev yapacaktır? Bunlar hakkında hiçbir temel ilke ve esas getirilmeden, tümünün kanunla yapılacak düzenlemelere bırakılması sakıncalıdır.

• Taslakta hâkim ve savcıların özlük işlerinde hazırlık işlemlerini yapacak, kurulun sekreterya hizmetlerini yürütecek bir birimin kurulması hakkında herhangi bir düzenleme yoktur. Buna karşılık kurula bağlı genel sek-reterlik kurulacak, bunun kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenecektir. Kanunda genel sekreterliğe hazırlık işlemleri yapma görevi verilebilir ise de bu hususun TBMM’deki çoğunluğun takdirine bırakılması, güvence yönünden sakıncalıdır.


SONUÇ: AKP tarafından hazırlanan taslakta yer alan; siyasi partilerin kapatılması, Anayasa Mahkemesi ve HSYK’ye ilişkin düzenlemelerin yargı reformu ile hiçbir ilgisi bulunmamaktadır.

Senelerce bekledikten sonra, seçimlere kısa bir süre kala AKP tarafından alelacele ve özensiz bir şekilde hazırlanan, çok sayıda dil ve düzenleme hataları içeren, yüksek mahkemelere duyulan öfke, nefret ve güvensizlik duygularını açığa çıkaran anayasa değişikliği paketinin tek amacı, yargıyı AKP paralelinde siyasallaştırarak ele geçirmek; bağımsız yargıyı yok etmektir.

Böylece hem AKP ve partinin yöneticileri için güvenli bir hukuki ortam yaratılacak; hem de hiçbir engele takılmadan devletin yapısını, şeklini ve yönünü yasalarla değiştirmek yolu açılmış olacaktır. Kabul edilmesi halinde tek adam yönetiminin yolunu açacak olan bu düzenlemeler, ne yazık ki kendilerini liberal olarak tanımlayan bazı kişilerce desteklenmektedir.

Anayasa paketinde, tek başına değerlendirildiğinde olumlu düzenlemeler de bulunmaktadır. Bunların TBMM’ye ayrı bir pakette sunulması halinde muhalefet partilerinin bunları destekleyeceğinden, en azından üzerinde uzlaşma sağlanabileceğinden eminim. AKP demokratikleşmede gerçekten samimi ise bunları paketten çıkarır ve uzlaşma sağlar. Ama bunu yapmayacaktır, yapamayacaktır.

Yargı için düzenlediği kuralları, yargı ile ve kendi aralarında hiçbir ilgisi olmayan olumlu düzenlemeler eşliğinde ve şemsiyesinde TBMM’ye ve gerektiğinde halka sunarak sonuca varmak istemektedir.

Dilimizde bu taslak metni çok iyi tanımlayacak çok sayıda özdeyiş ve atasözü vardır. Sanıyorum Ziya Paşa’nın özdeyişi en uygunlarından biri olacaktır: “Sen herkesi kör, âlemi sersem mi sanırsın?”


Cumhuriyet, 29 Mart 2010