Ovanes Kaçaznuni
(Ermenistan'ın İlk Başbakanı)

TAŞNAK PARTİSİ'NİN YAPACAĞI BİR ŞEY YOK
(1923 Parti Konferansı'na Rapor)




© Bu kitabın yayın haklan Analiz Basım Yayın Tasarım Uygulama Ltd. Şti.nindir.
Teknik Hazırlık: Analiz Basını Yayın
Baskı: Arı Matbaası Birinci Basım: Kasım 2005
ISBN: 975-343-438-3
KAYNAK YAYINLARI: 435

*****************
TÜRKÇE BASIMA SUNUŞ

Arşivler açılsın, gerçekler ortaya konsun deniyor. Ermeni arşivleri arşiv değil mi?

Arşiv!

İşte biz de o arşivlerin kapağını kaldırıyoruz.

Gerçeklerin saptanması için, bütün dünyayı Ermeni ve Rus arşivlerini incelemeye çağırıyoruz. Başka arşive gerek bile kalmıyor. Dönemin Ermenistan hükümeti yöneticilerinin raporları. Ermeni komutanların üstlerine yazdıkları raporlar, Boryan ve Lalâyan gibi namuslu Ermeni tarihçilerinin yayınladıkları belgeler, gerçekleri saptamaya yetiyor. Bunların hepsi resmî belge.

1923 Yılında Taşnak Konferansına Sunulan Rapor Kaynak Yayınları'nın "Ermeni Belgeleriyle Ermeni Soykırımı Yalanı" dizisine, Ermenistan hükümetinin ilk başbakanı ve Taşnaksutyun Partisi liderinin imzasını taşıyan bir resmî belgeyle başlıyoruz.

Vurguluyoruz, elinizdeki kitap, bir dergi yazısı veya bir konuşma değil, 1923 yılı Nisan ayında Taşnaksutyun Partisi'nin Bükreş'te yapılan Yurtdışı Konferansı'na sunulmuş rapordur. Raporu okuyan, Ovanes Kaçaznuni, denebilir ki, Taşnak hareketinin en önemli lideridir. "Ermeni soykırımı" diye nitelenen 1915-1923 döneminde Taşnak hareketinde sorumlu konumlarda bulunmuştur. Yayınladığımız rapor, işte o dönemin özetidir

Kaçaznuni Kimdir?

Ovanes Kaçaznuni (Hovannez Katchaznouni), 1918 yılı Temmuz ayında kurulan Ermenistan devletinin ilk başbakanıdır. Taşnak Hükümetinin 1919 yılı Ağustos ayına kadar 13 ay yönetmiştir. Taşnaksutyun Partisi'nin kurucularındandır ve önemli lideridir. Ermenistan'ın ve Taşnak Partisi'nin en yetkilisidir.

1867 yılında Gürcistan'a bağlı Ahıska bölgesinde doğmuştur. Mimarlık eğitimi aldıktan sonra Bakû'de mimar olarak çalışır. Taşnak örgütüne orada katılır. 1917'de Ermeni Ulusal Konseyi üyesi olur. 1918'e kadar Kafkasya parlamentosunda (Seym) Taşnak temsilcisi olarak bulunur. Trabzon ve Batum'da Türklerle yapılan barış görüşmelerinde Ermeni heyeti içinde yer alır. Kafkasya devleti parçalanınca, 1918 Temmuz'unda bağımsız Ermenistan'ın ilk başbakanı olur. 1919 Ağustos'una kadar bu görevde kalır. 1920 yılında Ermenistan'da Bolşevik iktidarının kurulmasının ardından tutuklanır. 1921 yılında Bolşevik yönetimine karşı yapılan karşıdevrime! ayaklanmanın bastırılmasından sonra ülkeyi terk eder. Yıllar sonra Sovyet Ermenistanı'na geri döner ve 1938 yılında ölene kadar mimar olarak çalışır.

*****************

Raporun Yayınlanması

Kaçaznuni, bu konferans raporunda, geçmiş dönemin özeleştirisini yapar. Bu özeleştiri, aslında bir itirafnamedir. Kaçaznuni, çekilen acılardan Taşnaksutyun Partisi'nin sorumlu olduğunu dürüstçe ve açık yüreklilikle saptar. Raporun sonunda Taşnaksulyun'un kendini feshetmesi ve siyasi arenadan çekilmesi gerektiğini savunur. Son cümleleri çarpıcıdır, "Evet intiharı öneriyorum, Parti kendisini feshetmelidir" der.

Kaçaznuni, hemen o yıl raporunu kitap olarak yayımlatır. Koyduğu başlık, yine intihar önerisini vurgulamaktadır: "Taşnaksutyun'un Artık Yapacağı Bir Şey Yok."

Kaçaznuni, raporu kitap haline getirirken, partinin iç işleyişiyle ilgili bazı somut önerilerin bulunduğu üç-dört sayfayı çıkarmıştır. Kitapta ek olarak, raporu mektupla eleştiren partili bir arkadaşına cevabı da bulunuyor.

Ermenice basılan kitap, dört yıl sonra, 1927 yılında Rusçaya çevrilerek Tiflis'le "ibreti âlem" olması amacıyla 2 bin adet basılır. Rusça basıma bir de önsöz eklenmiştir.(1)

Kitabın İngilizce basımı ise, 1955 yılında, "The Armenian Revolutionary Federation (Dashnaksoution) Has Nothing To Do Any More" başlığıyla "Armenian Information Service" (Ermeni İstihbarat Servisi) tarafından New York'ta yayımlanıyor. Ancak bu İngilizce yayın, kitabın bütününü içermiyor.

İlginç olan, ama kitabın içeriğine bakınca doğal karşılanacak olay şudur: İlk Ermeni başbakanının bu tarihî raporu Ermenistan'da yasaklanmıştır. Yayınların Avrupa'daki kütüphanelerden Taşnaklar tarafından toplatıldığı da biliniyor. Kitabın çeşitli dillerden yayımlanan basımları, Avrupa kütüphanelerinden toplatılmıştır. Kitabın kataloglarda adı var, ancak raflarda bulunmuyor.

Kaçaznuni'nin kitabının Rusça basımım. Ermeni Meselesi üzerine çalışmalarım sırasında, Moskova'daki Lenin Kütüphanesi'nde buldum. Kitabın Türkçesini Sayın Arif Acaloğlu'nun titiz çevirisine borçluyuz. Kendisine yürekten teşekkür ediyoruz.

Türkiye'deki Araştırmalar

Ülkemizde Kaçaznuni'nin raporunun bugüne kadar değerlendirilmemiş olması bir bakıma şaşırtıcıdır; bir bakıma da olağan sayılabilir. Çünkü Türkiye ve Türk araştırmacıları, tezlerini emperyalizme karşı mücadele zeminine, Kurtuluş Savaşı'nın haklılığı gibi sağlam bir temele oturtmamışlardır. Gerçi Prof. Dr. Türkkaya Ataöv'ün raporu tanıtan İngilizce yazısı, daha 1985 yılında Fransızca, Almanca ve İspanyolca çevirileriyle yayımlanmıştır.(2)


(1) S. Hanoyan'ın kaleme aldığı önsözde Sovyet iktidarıyla ilgili fikirlerine belirli eleştiriler getirilmekle birlikle Kaçaznuni'nin "açık kalpli" davrandığı ifade ediliyor. Ancak Sovyet Ermenistanı'nda Kaçaznuni'nin kitabına ağır eleştiriler de getiriliyor. Örnek olarak bkz. Marents, "Lilso Arsyaskogo Smenohovstva', BolşevikZakavkazya, No.3-4, 1928. s.83 vd.

(2) Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, An Armenian Source: Hovhannes Katchaznouni; Une Source Armenienne: Hovhannes Katchaznouni: Eine armenische Quelle: Hovhannes Katchaznouni; Fuenta Armenia: Hovhannes Katchaznouni; Second Printing, Ankara, March 1995.

**********************
Ancak bu raporun önemi, gerek bilim ve araştırma çevrelerinde, gerekse Dışişleri Bakanlığı tarafından anlaşılmamış ve değerlendirilmemiştir. Kaçaznuni raporu, Türkçeye çevrilmemiş, hatta bizim bildiğimiz kadarıyla rapor üzerine dişe değer bir Türkçe inceleme bile yapılmamıştır. Kuşkusuz bunda, Türkiye makamlarının ve araştırmacılarının', Rus ve Ermeni arşivlerinden uzak durma eğilimleri, Rus kaynaklarını değerlendirmeyi Bolşevikliğe bulaşmak olarak algılamaları, birinci derecede etkili olmuştur. Resmî Türk tezlerini Batılı emperyalistlere beğendirme kaygısının belirleyici olduğu buradan da anlaşılmaktadır. Mesele buradadır.

Kaçaznuni raporunu Türkiye kamuoyuna ilk tanıtan, Aydınlık dergisinin 2 Ekim 2005 tarihinde başlayan yayınlan oldu. Raporun Rusça basımına dayanarak yapılan bu yayınlarda raporun geniş bir Türkçe özeti verildi ve değerlendirilmesi yapıldı.

Kaçaznuni'nin Saptamaları

Kaçaznuni, raporuna başlarken özellikle belirtiyor. Bu değerlendirmelere ağır bir düşünce süreci sonunda varmıştır. Ulaştığı sonuçlar, yüzeyselliğin ve iradesizliğin ürünü değildir ve birçoklarını kızdıracağını bilmektedir. Kaçaznuni, Taşnaksutyun Konferansı'na katılan delegelerden, önyargılardan sıyrılarak, kendisini sabırla dinlemelerini rica etmektedir. Konuyu sınırlarken, Birinci Dünya Savaşı'ndan Lozan Konferansı'na uzanan süreci Ermeni meselesi açısından belirli dönemlere ayırarak inceleyeceğini ve Taşnaksutyun'un bu süreçteki rolünü ele alacağını açıklıyor.
Taşnak Hükümeti'nin ilk başbakanı, özellikle şu saptamalarda bulunuyor:

- Gönüllü silahlı birliklerin oluşturulması hataydı.
- Kayıtsız şartsız Rusya'ya bağlanmışlardı.
- Türklerden yana olan güç dengesini hesaba kalmamışlardı.
- Tehcir kararı amacına uygundu.
- Türkiye, savunma içgüdüsüyle hareket etmişti.
- İngiliz işgali, Taşnaklann umutlarını yeniden kabartmıştı.
- Ermenistan'da Taşnak diktatörlüğü kurmuşlardı.
- Denizden denize Ermenistan projesi gibi emperyalist bir talebe kapılmışlar, bu yönde kışkırtılmışlardı.
- Müslüman nüfusu katletmişlerdi.
- Ermeni terör eylemleri Batı kamuoyunu kazanmaya yönelikti.
- Taşnak yönetimi dışında suçlu aranmamalıydı.
- Taşnak Partisi'nin artık yapacağı bir şey yoktu; intihar etmeliydi.
Evet, bütün bu saptamalar, Ermenistan'ın ilk başbakanı, Taşnaksutyun Partisi'nin kurucusu Kaçaznuni'ye ait.

Kaçaznuni, 1914'ten 1923'e uzanan süreçte, Türk-Ermeni ilişkilerinin özünü, savaş hali olarak ele almaktadır. Bu savaş, Kaçaznuni'nin belirlemesine göre, aslında Türkiye ile büyük emperyalist devletler arasındaki bir savaştı. Kaçaznuni, raporunda Türkiye'yi sorumlu tutan bir değerlendirmede bulunmuyor. Çünkü Taşnakları ve onun peşine takılan Ermenileri savaşın bir tarafı, Türkiye'yi ise savaşın diğer tarafı olarak değerlendiriyor. Türkiye'nin zaferi karşısında Taşnaksutyun'a artık kendi hayatına son vermek dışında yapacak bir şey kalmamıştır.

Kaçaznuni'nin bu saptamaları bazılarını şaşırtmaktadır. Oysa yenilgi sonrasında Ermeni devlet adamları ve tarihçilerinin birçoğu aynı değerlendirmeleri yapmaktadır. 1921 sonrası, Ermeni aydınları için yoğun bir özeleştiri dönemidir. Ayaklar suya ermiştir. Gerçeklere ulaşılmasında kuşkusuz Ermenistan'da kurulan Bolşevik yönetiminin de önemli etkisi var. Emperyalizme karşı konumlanmak, Ermeni aydınlarını ister istemez gerçeklerle buluşturmakta ve Lenin- Atatürk ittifakının mevzilerine çekmektedir.


8-9


Ovanes Kaçaznuni (Ermenistan'ın İlk Başbakanı)
TAŞNAK PARTİSİ'NİN YAPACAĞI BİR ŞEY YOK (1923 Parti Konferansı'na Rapor)
Çeviri: Arif Acaloğlu

ANALİZ BASIM YAYIN TASARIM GIDA
TİCARET VE SANAYİ LTD. ŞTİ. Meşrutiyet Cad. Kardeşler Han No:'12/3
14430 Galatasaray-İstanbul
web adresi: http://www.kaynak.yayinlari.com
e-posta: iletisim@kaynakyayinlari.com
Tel: (0212) 252 21 56V99 Faks: (0212) 249 28 92