Araştırma ve Etütler Merkezi (AREM)
Değerlendirme Raporları
Küresel Yolsuzluk Raporu 2007
(Uluslararası Şeffaflık Kurumu Küresel Yolsuzluk Barometresi 2007) - Aralık, 2007
I. RAPORUN HAZIRLANIŞI
Merkezi Almanya’nın Berlin şehrinde bulunan “Uluslararası Şeffaflık Kurumu (Transparency International TI)” yolsuzlukla mücadele kapsamında periyodik olarak çalışmalar yapmakta ve raporlar yayınlamaktadır. Bu çalışmalar, dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan insanların, günlük yaşamda yolsuzluğun kendilerini nasıl ve ne şekilde etkilediği konusunda beyan ettikleri görüşlerin değerlendirilmesi esasına göre yapılmaktadır.
Uluslararası Şeffaflık Kurumu (TI), yaptığı çalışmaları ve bu çalışmalardan elde ettiği sonuçları bir rapor haline getirerek dünya kamuoyuyla paylaşmaktadır. Haziran ve Eylül 2007 dönemleri arası çalışmaları kapsayan “Küresel Yolsuzluk Barometresi 2007” raporu 06 Aralık 2007 tarihinde yayınlanmıştır. Rapor, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 60 ülkede, 63.199 kişiyle yapılan görüşmeler (yüz yüze, telefonla, internet üzeriden yapılan görüşmeler vb.) sonucunda gerçekleşmiştir.
Küresel Yolsuzluk Raporu’nun hazırlanma süreci çalışmaları, Uluslararası Şeffaflık Kurumu (TI)’nun her ülkede bulunan kendi üyesi veya bağımsız faaliyet gösteren kamuoyu araştırma şirketleriyle işbirliği yapılarak gerçekleşmektedir. Türkiye’de bu çalışmaları, Uluslararası Şeffaflık Kurumu için yerine getiren kamuoyu araştırma şirketi TNS Piar Kamuoyu Araştırma Şirketidir.
II. GENEL DEĞERLENDİRME
Ülkelerin, hükümet ve bürokrasilerinin şeffaflığı, ekonomilerinin büyüme potansiyelleri ve istikrarları kadar önem kazanan bir konu haline gelmiştir. Şeffaflık kavramının bu denli ön plana çıktığı günümüzde yolsuzluğun ortadan kaldırılması ve yolsuzlukla mücadelenin önemi de bir o kadar artmıştır. Yolsuzlukla mücadeleye küresel boyutta katkı vermek ve bu konuda ülkelerin birlikte hareket etmelerini sağlayacak işbirliğinin sağlanması önemli olarak görülmektedir. Bu kapsamda, Uluslararası Şeffaflık Kurumu’nun küresel anlamda ülkelerde ve bölgelerde yaptığı ölçümler ve değerlendirmeler yol gösterici olarak görülmektedir.
Şeffaflık kurumunun periyodik olarak yaptığı çalışmaların 2007 yılı için çıkan sonuçlarından dikkat çekici olan hususlar;
• Küresel yolsuzluk 2007 ölçümlerinde, “az miktarlı rüşvet (Petty Bribery)” olarak nitelendirilen rüşvetin, bölgesel değişiklikler olmakla birlikte dünya genelinde yaygın olduğu görülmüştür. Buna göre, ankete katılan her 10 insandan birinin hizmet alırken “az miktarlı rüşvet (Petty Bribery)” verdiği görülmüştür. Bu rüşvet tipinin en çok görüldüğü ülkeler %33’ün üzerinde seviyeyle Arnavutluk, Kamboçya, Kamerun, Makedonya, Kosova, Nijerya, Pakistan, Filipinler, Romanya ve Senegal olmuş, en az görüldüğü ülkeler ise %4’ün altındaki seviyeyle Avusturya, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, Japonya, Güney Kore, Hollanda, İsveç ve İsviçre olmuştur. Buna göre, Türkiye %4-6’lık seviyenin içerisinde yer almıştır.
• Ankete katılan kişilerin verdikleri cevaplara göre, düşük ve orta gelirli kişilerin, yüksek gelirli kişilere göre daha çok rüşvet vermeye maruz kaldığı ortaya çıkmıştır. Buna göre dünya genelinde fakir veya az kazanan kişiler, zenginlere veya iyi kazanan kişilere göre daha çok rüşvet vermektedir.
• Dünya genelinde kadınların erkeklere göre daha az rüşvet verdikleri, bunun sonucu olarak da, kadınların erkeklere göre, yolsuzluğun olumsuzluklarından daha az etkilendiği sonucunun ortaya çıktığı belirtilmiştir. Ayrıca, Küresel Yolsuzluk 2007 ölçümlerinde, 30 yaş ve altı genç nüfusun yaşlı nüfusa göre daha çok rüşvet verdiği sonucu da ortaya çıkmıştır.
• Küresel Yolsuzluk 2007 Ölçümlerinde, ankete katılan insanların büyük bir çoğunluğu, eğitim, sağlık, yargı ve hukuk, polis, tapu, ruhsat ve gelir vergisi işlemleri, telefon, elektrik-su, doğal gaz gibi yaşamla ilgili önem arz eden kamu hizmetlerinden faydalanırken rüşvet verdiklerini beyan etmiştir. Belirtilen 11 kamu hizmeti içerisinde polis hizmetleri en çok rüşvetin verildiği hizmet olarak ilk sırada, yargı ve hukuk hizmetleri de ikinci sırada yer almıştır. Dünya genelinde, ankete katılanlardan her dört kişiden birisi polisle herhangi bir sebepten dolayı irtibata geçtiğinde rüşvet talebiyle karşılaştığını, her sekiz kişiden birinin de bu talebin rüşvet vermeyle sonuçlandığını beyan etmiştir. Raporda, yargı ve hukuk sisteminin rüşvetten en çok etkilenen ikinci kamu hizmeti olarak önplana çıkması eleştirilerek, vatandaşların adalet gibi temel bir insan hakkı olan adil ve tarafsız bir mahkemeye erişiminin engellenmesi, bazen mahkeme hakkının bile elinden alınmasının yolsuzlukla mücadelede ciddi bir engel olarak görülmüştür.
• Kamu hizmetlerinin kullanımı ve rüşvet ilişkisinde bölgesel olarak farklılıklar gözlenmektedir. Bölge olarak, Afrika, Pasifik-Asya, yeni bağımsız olan ülkeler (Rusya, Ukrayna, Moldova), Latin Amerika ve Türkiye’nin de içinde sayıldığı Güney Doğu Avrupa ülkelerinde polis hizmetleri rüşvetin en çok verildiği kurum olurken, 22 Avrupa Birliği üyesi ülkede sağlık sektörü rüşvetin en çok verildiği kurum olarak ön plana çıkmakta, Latin Amerika, Pasifik Asya ve Kuzey Amerika bölgelerinde adliye hizmetleri, Afrika, yeni bağımsız olan ülkeler (Rusya, Ukrayna, Moldova)’de eğitim ve sağlık hizmetleri rüşvetin en çok verildiği sektör olarak belirtilmiştir.
• 2006-2007 yılları arasında rüşvet verme oranları mukayese edildiğinde, rüşvet vermede bir artışın ve azalışın olmadığı görülmüştür. Bu konuda, bölgesel farklılıklar görülmekle birlikte 2006-2007 yılları arasında rüşvet verme oranları %12 oranında sabit kalmıştır.
• Küresel yolsuzluk 2007 ölçümlerinde, kamu kurumu yada kamu kurumu niteliğinde olmayan kurum ve kuruluşların yolsuzlukla ilişkileri sorgulandığında sıralama; 1. Siyasi partiler, 2. Parlamento (Meclis) ve Yasama organı, 3. Polis, 4. İş dünyası ve Özel sektör, 5. Yargı ve Hukuk sistemi, 6. Vergi daireleri, 7. Medya, 8. Sağlık hizmetleri, 9. Elektrik-su-doğal gaz, 10. Eğitim sektörü, 11. Tapu ve ruhsat daireleri, 12. Askeriye, 13. Dini kurumlar, 14. Sivil toplum kuruluşları (STK) şeklinde olmaktadır. Buna göre, Sivil toplum kuruluşları (STK), dini grup ve toplulukların oluşturduğu kurumlar ve askeri tesis ve kuruluşlar rüşvetle en az ilişkili kurumlar olarak belirtilmiştir.
• Dünya genelinde siyasi partiler, yolsuzluğun ve bozulmanın en çok görüldüğü kurumlar olarak ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda, Arjantin, Bosna ve Hersek, Bulgaristan, Bolivya, Kamerun, Hindistan, Japonya, Panama ve Nijerya ülkelerinde, siyasi partiler yolsuzluk ve bozulmanın en çok görüldüğü kurumlar olarak değerlendirilmiştir. Buralarda ankete katılan her beş kişiden dördü siyasi partileri yolsuzluğun en çok olduğu kurum olarak bildirmiştir.
• 2004-2007 yılları arasında vatandaşların kamu kurumu yada kamu kurumu niteliğinde olmayan kurum ve kuruluşların yolsuzlukla ilişkilerine bakış açıları mukayese edildiğinde; siyasi partiler, parlamento ve kamu hizmeti sunan kurumlarda önemli bir değişikliğin olmadığı, aksine parlamento, yargı ve hukuk sistemi, polis, vergi daireleri, sağlık ve eğitim sektörlerinde çok az düşüşlerin kaydedildiği bildirilmiştir. Ancak, iş dünyası ve özel sektör, sivil toplum kuruluşları (STK) ve dini grup ve toplulukların oluşturduğu kurumlarda 2004 yılından buyana yolsuzluk ve bozulmanın artış gösterdiği dikkat çekici olarak görülmüştür.
• Küresel yolsuzluk 2007 ölçümlerinde, 2007 yılı boyunca kamu hizmeti sunumunda vatandaşla irtibat halindeyken en çok rüşvet talebinin polisten geldiği belirtilmiştir.
• Ankete katılanlara, gelecek üç yıl için ülkelerindeki yolsuzluğun ne olacağı sorulduğunda ankete katılanların %54’ü yolsuzluğun artacağı yönünde görüş bildirmiştir. Hindistan, Filipinler, Senegal, Güney Afrika, Hollanda ve İngiltere, anket cevaplarında %70’lik oranla ülkelerinde yolsuzluğun artış göstereceği görüşünü bildirerek, bu konuda en karamsar ülkeler olmuştur. Bu kapsamda, 2003-2007 yılları arasında bir mukayese yapıldığında, 2003 yılında ankete katılanların %43’ü yolsuzluğun gelecek üç yıl içerisinde artacağını belirtirken bu oran 2007 yılında artış göstererek %54’e ulaşmıştır.
• Dünya genelinde, insanların büyük çoğunluğunun devletlerinin yolsuzlukla mücadelede etkin rol oynayıp oynamadıkları ve çaba sarf edip etmedikleri konusunda şüphelere sahip olduğu vurgulanmıştır. Küresel yolsuzluk 2007 ölçümlerine göre, her iki vatandaştan birisi, devletinin yolsuzlukla etkin mücadele etmediği, her üç vatandaştan birisinin de yolsuzlukla etkin mücadelenin yapıldığı yönünde görüş bildirdiği belirtilmiştir. Buna göre, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Makedonya, Gana, Hong Kong, İrlanda, Malezya, Nijerya, Singapur ve Türkiye’de ankete katılan vatandaşlar, devletlerinin yolsuzlukla mücadelede çok çaba sarf ettiklerini ve etkin olduklarını bildirmiş, Arnavutluk, Arjantin, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, İrlanda, Japonya, Lituanya, Norveç, Peru, Rusya, Ukrayna ve Amerika’da ankete katılan vatandaşlar ise devletlerinin yolsuzlukla mücadelede az efor sarf ettikleri ve etkin olamadıklarını bildirmiştir.
şeklinde sıralanmıştır.
III. TÜRKİYE DEĞERLENDİRMESİ
Küresel Yolsuzluk Raporu 2007’nin hazırlanma sürecinde, Türkiye’deki saha çalışmaları, Uluslararası Şeffaflık Kurumu adına TNS-Piar Kamuoyu Araştırma Şirketi tarafından 07 Haziran – 04 Temmuz 2007 tarihleri arasında 2015 kişiyle yüz-yüze yapılan görüşmeler sonucunda gerçekleştirilmiştir. Türkiye, raporda verilen bölgesel istatistikî verilerde, Arnavutluk, Bosna ve Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Kosova ve Sırbistan ülkelerinin yer aldığı Güney Doğu Avrupa ülkeleri grubu içerisinde değerlendirilmiştir.
Rapor, Türkiye açısından değerlendirildiğinde, Türkiye’de yolsuzluğun çok yüksek seviyelerde olmadığı, aksine Türkiye’de dünyanın pek çok ülkesine göre daha düşük düzeylerde yolsuzluk ve rüşvet olaylarının gerçekleştiği ve elde edilen ölçümlerin ürkütücü olmadığı görülmüştür. Ancak, Avrupa Birliği bölgesi olarak gruplandırılan 22 AB ülkesi ve Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada’nın yer aldığı Kuzey Amerika bölgesiyle Türkiye’yi karşılaştırdığımızda yolsuzluk değerleri yüksek çıkmakta ve Türkiye’nin yolsuzlukla mücadelede sürdürdüğü çabalarını biraz daha arttırması gerektiği değerlendirilmektedir.
Raporda Türkiye ile ilgili dikkat çekici hususlar;
• Türkiye’de herhangi bir hizmetin talebi esnasında rüşvet verme oranı Uluslararası Şeffaflık kurumunun bir (1) ile beş (5) arasında dilimlediği derecelendirmede üçüncü dilim içerisinde yer almıştır. Buna göre Türkiye’de “Son 12 ay içerisinde siz veya ailenizden herhangi birisi bir hizmet alırken rüşvet ödediniz mi?” Sorusuna, ankete katılanların %6’sı “evet ödedim” cevabını vermiştir.
• Türkiye’de vergi daireleri yolsuzluğun en çok görüldüğü hizmet birimi olarak ön plana çıkmakta, sırasıyla sağlık, elektrik-su ve doğal gaz, eğitim, polis ve özel sektör dört (4) puan alarak yolsuzluğun en çok görüldüğü hizmet birimleri olmuştur.
• Ankette “Size göre aşağıda sıralanan kurumlardan hangisinde yolsuzluk daha yaygın ve hangisi yolsuzluktan daha çok etkilenmektedir?” sorusu sorulmuş ve ankete katılanlardan bir (1) ile beş (5) arasında değerlendirme (1:Hiçbir şekilde yolsuzluk yapılmamaktadır, 5:Aşırı derecede yolsuzluk yapılmaktadır) yapmaları istenmiştir. Bu konudaki sonuçlar tablodaki gibidir.
Ülke/Bölge Türkiye
Siyasi partiler 3,7
Parlamento ve yasama 3,6
İş dünyası ve özel sektör 4,0
Medya 3,7
Askeriye 3,4
Sivil toplum kuruluşları 3,7
Dini kuruluşlar (vakıf vb.) 3,4
Eğitim sektörü 4,0
Yargı ve adalet 3,8
Sağlık sektörü 4,0
Polis 4,0
Tapu ve ruhsat dairesi 3,9
Elektrik-su-doğal gaz 4,0
Vergi daireleri 4,1
• Vatandaşların büyük çoğunluğu gelecek yıllarda Türkiye’de yolsuzluğun artacağını düşünmektedir. Bu konuyla ilgili olarak ankette, “Önümüzdeki üç yıl süresinde ülkenizdeki yolsuzluk hakkında ne düşünüyorsunuz?” sorusu sorulmuş ve ankete katılan kişilerin verdiği cevap oranları tablodaki gibidir.
Ülke/Bölge Azalacak Aynı Seviyede Kalacak Artacak
Türkiye %24 %30 %46
• Türk halkının büyük çoğunluğu devleti yöneten hükümetin yolsuzlukla mücadelede etkin ve gayretli çalışmalar içerisinde olduğunu düşünmektedir.
• Ankette sorulan “Hükümetin yürütmekte olduğu yolsuzlukla mücadeleyi nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna ankete katılanların %49’u etkili ve gayretli olarak cevaplandırmıştır. Ankete cevap verenlerin bu konudaki düşünceleri tablodaki gibidir.
Ülke/Bölge Etkin Ne Etkin Nede Etkin Değil Etkin Değil
Türkiye %49 %14 %37
şeklinde sıralanmaktadır.
IV. SONUÇ
Yolsuzluk, günlük yaşamdaki normal insanları kazandıkları ücretler ve bulundukları veya yaşadıkları yer fark etmeksizin derin bir şekilde etkilemektedir. Dünya genelinde, yoksullar hem zengin hem de fakir ülkelerde daha fazla rüşvet vermektedir. Bunun doğal sonucu olarak da, rüşvet zorla alınan bir vergi gibi yoksulların zaten az olan kaynaklarını eritmektedir. Yaşamla ilgili temel hizmetleri almak için bile rüşvet verme zorunluluğu, insanları karamsarlaştırmakta ve yolsuzluğun yakın gelecekte insanların temel vatandaşlık haklarını bile kısıtlı kullanabileceği sinyalini vermektedir.
Dünya genelinde insanların siyasi partilere olan güveni azalmakta ve siyasi partiler yolsuzlukla ilişkili olarak düşünülmektedir. Devletin sorumluluğu altında olan ve önemli kamu hizmetleri içerisinde sayılan güvenlik ve adalet hizmetlerinde rüşvet alımının yüksek oranlarda seyretmesi çoğu devlet yönetimini şüphe altında bırakmaktadır.
Raporda, “Az miktarlı rüşvet (Petty Bribery)” ismiyle belirtilen rüşvet tipinin 2006 yılıyla bağlantılı olarak küresel bakımdan sürekli artış gösterdiği, bunun da hükümetler tarafından yürütülen yolsuzlukla mücadele çalışmalarını baltalayacağı ve mücadeleyi zayıflatacağı vurgusu yapılmaktadır.
Küresel yolsuzluk 2007 ölçümleri verilerine göre, bölgesel farklılıklar olmakla birlikte dünya kamuoyu, devletlerin yolsuzluğu durdurmaya yönelik yaptıkları çalışmaları ve çabaları yetersiz ve etkisiz olarak değerlendirmektedir. Ayrıca, devletlerin, yolsuzlukla mücadelede görev alan kurumlarla ve Sivil Toplum Kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde daha çok çalışarak temel kamu hizmetleri başta olmak üzere yolsuzluğun yerleştiği tüm hizmet alanlarında etkin mücadelenin verilmesi, yolsuzlukla mücadele stratejilerinin belirlenmesi ve uygulamaya konulması da dünya kamuoyunun bir diğer beklentisi olarak vurgulanmıştır.
Bu kapsamda, “Freedom House” kurumunun da yayınladığı ”Yol Ayrımındaki Ülkeler-2007” raporunda, “ Yolsuzlukla Mücadele ve Şeffaflık” bölümlerinde yer alan veriler, “Küresel Yolsuzluk Raporu 2007”’yi tamamlayıcı mahiyettedir. Bir düşünce kuruluşu olan “Freedom House”, 2007 yılında 60 ülkede yaptığı araştırmalarda, ülkelerin siyasi durumu ile demokratik yönetimlerini incelenmiş ve çıkan sonuçlara göre ülkeler 0 ile 7 arasında puanlama yapılarak değerlendirilmiştir.
Bu rapor kapsamında, Türkiye ile ilgili çıkan sonuçları incelediğimizde, Türkiye’nin “Hesap Verebilirlik ve Toplumun Sesi” başlığı altında irdelenen ve kanun ve standartların yeterli olduğu, hakların korunduğu, ancak bazı ihlallerin yaşandığı anlamına gelen sahada “4.40” puan aldığı görülmüştür. Raporun “Yolsuzlukla Mücadele ve Şeffaflık” başlığı altında ise Türkiye’ye; yeterli yasal düzenlemelere sahip olduğu, ancak kanununun sağladığı korumaların zayıf olduğu, kanunların uygulamasından kaynaklanan istikrarsızlıklar ve bozulmaların olduğu anlamına gelen “3.64” puan verilmiştir. Bu ölçümlerle ilgili elde edilen değerler tablodaki gibidir.
Hesap Verebilirlik ve Toplumun Sesi Ortalama: 4,40
Özgür ve Adil Seçim Kanunları ile Seçimler 5.25
Etkili ve Hesap Verebilir Hükümet 4,00
Sivil Toplumla İlişki ve Toplumun Denetimi 4,33
Medya Bağımsızlığı ve İfade Özgürlüğü 4,00
Yolsuzlukla Mücadele ve Şeffaflık Ortalama: 3,64
Yolsuzlukla Mücadele Ortamı 3,20
Kamu ve Özel Sektör Arasındaki Yasal ve Etik Standartlar 4,00
Yolsuzlukla Mücadele Kanunlarının Uygulanması 3,50
İdarenin Şeffaflığı 3,86
Freedom House’un yaptığı araştırmada, 29 ülkede ve Türkiye’de 2005 ile 2007 yılları arasında “Hesap Verebilirlik” ve “Yolsuzlukla Mücadele ve Şeffaflık” alanlarında gösterdikleri performansları gösteren tablo aşağıdaki gibidir.
Ülkeler Hesap Verebilirlik Yolsuzlukla Mücadele ve Şeffaflık
2005 2007 2005 2007
1 Cezayir 2,90 2,85 2,55 2,65
2 Angola 1,79 2,46 2,10 2,10
3 Bangladeş 3,63 3,44 2,64 2,45
4 Butan 2,40 3,31 3,34 4,12
5 Bolivya 3,54 4,56 3,12 3,08
6 Burkina Faso 3,44 3,52 3,12 3,30
7 Çin 1,08 1,17 2,18 2,49
8 Kolombiya 5,02 4,56 3,88 3,74
9 Ekvator 3,92 4,13 3,42 3,05
10 Mısır 2,31 1,88 1,76 1,72
11 Eritre 0,67 0,44 1,71 0,86
12 Etiyopya 1,88 1,85 2,76 2,36
13 Honduras 3,81 3,97 2,96 3,14
14 İran 1,75 1,63 1,73 1,85
15 Laos 1,19 1,16 1,51 1,64
16 Libya 0,56 0,68 0,19 0,66
17 Moritanya 2,00 3,56 1,97 2,67
18 Mozambik 4,13 4,27 2,78 3,23
19 Paraguay 4,10 4,29 3,28 3,33
20 Peru 4,65 4,30 3,21 3,49
21 Filipinler 4,46 4,16 3,50 3,38
22 Rusya 2,88 2,38 2,79 2,70
23 Ruanda 1,48 1,43 1,97 2,48
24 Swaziland 1,85 1,88 1,85 2,05
25 Suriye 1,29 1,41 1,70 1,93
26 Tacikistan 1,77 1,51 1,40 1,62
27 Tayland 4,04 2,99 3,48 3,43
28 Tunus 1,65 1,74 3,53 3,08
29 Türkiye 4,35 4,40 3,43 3,64
30 Zambiya 3,85 4,08 3,39 3,46