CUMHURİYET DEDİKLERİ
Bugün Cumhuriyet Bayramımız, hepimize ve tüm insanlığa kutlu olsun.
Peki ama niye ‘en büyük bayram’ımız 23 Nisan ya da 30 Ağustos değil de, 29 Ekim’dir ?
Bence, Cumhuriyet, Latince ‘Res publica’, yani ‘insan hakları’nın (Res –köle hakları) ‘Devlet’ (publica) olarak tanınıp bütün dünyaya ilan edilmesi olduğu için ‘en büyük’ bayram nedenidir.
Sözcük olarak 2500 yıllık bir geçmişi var.
Platon’dan Çiçeron’a ; Bodin’den Rouseau’ya değin Cumhuriyet ‘hükûmet biçimleri’ olarak düşünülüyordu.
Rouseau’ya göre ; « Her meşru hükûmet cumhuriyet » ti.
O zaman 1920’lerin ‘TBMM hükûmeti’ de bir ‘cumhuriyet’ti denilebilir.
Ama, örneğin, 1792’de Fransa’da krallığın kaldırılmış olmasına karşın, oniki yıl sonra Napolyon nasıl ‘Fransız Cumhuriyet’inin ‘İmparatoru’ olabilmişti?
Oysa Türkiye’de, Cumhuriyet’in ilanından tam bir yıl önce ‘saltanat’ kaldırılırak, ‘egemenlik kayıtsız koşulsuz’ sahibine, yani ‘halk’a verilmişti.
Ve 1924 Anayasası’nın birinci maddesi ‘Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir’ biçiminde kaleme alınmıştı.
Ne var ki, ana sorun bu ‘Cumhuriyet’in bugünlerde ne hale getirildiğidir.
İleri-geri eleştirilen ‘ilkeler’i yerli yerinde midir acaba ?
Sözde ‘cumhurbaşkanı’nın cumhurbaşkanı değil ‘Başkan’ olmak isteğine ; ‘bir ve bülünmezliği’ açıkça programlarına koyan siyasal partilerin, ‘Meclis’te ‘anahtar parti’ konuma gelmelerine ne diyeceğiz ?
Ve ‘Cumhuriyet Bayramımız’ı hangi coşkuyla kutlayacağız ?
Fransız Devrimi’nin düşünsel önderlerinden Mably, « Tarih, eğer ahlakî ve politik bir ekolden yoksunsa, çocukların merakla oynayacağı bir oyuncak olmanın ötesine gidemez” diye yazmaktadır.
‘12 Eylül Tarihçileri’nden sözediyor olmalı.
‘Tarihçi İmam’lardan demek istiyorum.
Dr Recep ya da Dr Ahmet gibi ‘hatip’ler dahil..
Bunlar ‘Devlet’in ‘kurucu anayasaları’nı anlamaktan acizdirler.
Bu anayasaların üzerlerine oturtuldukları ‘temel felsefe’yi çözemezler bir türlü.
Oysa tarihin, yine Mably’nin sözcükleriyle, “diğer bütün hakların ondan kaynaklandığını gözönüne serdiği” bir ‘İnsan Hakları’ vardır ki, onları uygulamaya koyan hukukçuların adı sanı ya da kollamaya çalıştıkları kurum ve kuruluşlar ancak ondan sonra gelebilirler.
Denilebilir ki, oratlıkta dolanan bir dizi ‘İnsan Hakları’ tanımı, kurum ve kuruluşu var; hangisine güveneceğiz?
İşte ‘tarih’, tam da bu nedenle en güvenilir kaynak durumundadır.
Şu koşulla ki, ‘çocuklar ve 12 Eylül imamları’nın elinde bir oyuncak olmaya..
Evet insanlar ‘özgür doğup özgür yaşayacak’lardır ama ‘üryan’ geldikleri gibi ‘üryan’ da gideceklerdir.
‘İnsan Hakları’nın bundan sonraki ‘türevleri’ de önemlidir ve istenilen biçimde yasalara bağlanabilirler.
Ancak özgürlük kadar ‘üryan gelip üryan gitmek’ hakkı savsaklanmayacaktır kesinlikle. Çünkü, gerek ‘bilgisizlik’, gerek ‘unutkanlık’ ve gerekse ‘küçümseme’ ya da ‘horgörme’, sonucu bu ikinci ‘temel hak’ savsaklandığı sürece, insanlığı ‘kötülük’lerden kurtarıp ‘mutlu kılma’nın engelleri tamamen aşılmış olmayacaktır.
Öte yandan, hükûmetler ve ‘devlet’ler, ‘anayasalar’ ve yasalar, kurum ve kuruluşlar, dernekler ve siyasal partiler, intellektüel ve aydınlar, sıradan insanlar ve bilgeler ne denli ‘Cumhuriyetçi’ olurlarsa olsunlar, ‘insan hakları’ndan herhangi birine ‘kutsallık’ yükledikleri anda, ‘Cumhuriyet’in ‘özü’nden uzaklaşmış olacaklardır.
‘Halk iradesi’ ve ‘millî irade’ gibi kavramlarla birlikte, ‘özgürlük’, ‘eşitlik’ ve ‘kardeşlik’ gibi ‘insan hakları’ da birer kof kozalağa dönüşeceklerdir.
Tam da bugün dünya genelinde yaşanıldığı gibi..
İşte Cumhuriyet, özgürlük, eşitlik ve kardeşlik kadar ‘üryan gelip üryan gitmek’ hakkının tanındığı oranda ‘en iyi’ ve ‘en doğru’ yönetim biçimi olmaktadır.
Kutlaması da bayramlar bayramı..
Cumhuriyet bayramımız sadece Türkiye’ye değil tüm insanlığa ‘kutlu olsun’!
Habip Hamza Erdem