DEVLET, ULUS, KÜRESELLEŞME (IX)
« ‘Devlet’i kurduk sıra ‘Ulus’ta »
İtalyan düşünür ve ‘Risorgimento’ hareketinin etkin üyelerinden Massimo d'Azeglio (1798-1866), İtalya’da ‘ikinci bağımsızlık savaşı’ sonunda kurulan İtalya(n) Krallığı’nın ardından, “İtalya’yı kurduk şimdi İtalyanlığı kurmak zorundayız” diyordu.
‘Risorgimento’ hareketi, yani İtalya’nın Avusturya İmparatorluğu’na karşı verdiği ‘bağımsızlık savaşı’ (1848-1849)nın ikinci aşaması (1859-1860) yapılmış ve 1861 yılında ‘İtalyan Krallığı’ kurularak 1870 yılında ise Başkent Roma olmak üzere ‘İtalyan Birliği’ sağlanmış oluyordu.
Sardunya Krallığı (1720-1861) → İtalya(n) Krallığı (1861-1946)
Böylece İtalya yarımdası ‘coğrafî kimliği’ni tamamlamış sıra ‘politik kimliği’ni oluşturmaya gelmiş oluyordu.
‘Kimlik’ tipleri
‘Kimlik’ tiplerine bakıldığında, a- coğrafî, b- etnik, c- dinsel, d- kültürel; e- politik, f- ‘ulusal’ ve g- ‘ulusalarüstü’ diye ‘tip’lendirmelerden sözedilebilmektedir.
Sondan başlanacak olursa, Avrupa Birliği çerçevesinde ‘batılı değerler’ üzerine kurulu bir ‘Avrupalılık’ kimliği de ‘kurulmak’ istenmektedir (1). Bu kimlik tipinin ‘Devlet’ ile ‘Dünya’ arasındaki ‘zincir’in ‘eksik halka’sını tamamlamak için kurulmaya çalışıldığı ileri sürülmektedir.
Michel Baud’un Ulusal/ Uluslararası Sistem Sıradüzeni (2)’nde ise bir ‘sıradüzen aşaması’ (hiyerarşik kademe) olarak değerlendirilebilir.
Öyle ki, salt ‘politik’ değil ama ‘ekonomik, toplumsal ve askerî’ bir kimlik. Böylece, kimi yazarlarca bir ‘Avrupa Devleti’nden bile sözedilmektedir.
İlginç bir biçimde, Massimo d'Azeglio’yu anıştırırcasına, önce ‘Avrupa Devleti’ni kuralım, ardından ‘Avrupa Ulusu’nu kurmaya gelir sıra diye de düşünülmüş olabilir.
Ancak, İngiltere’den başlamak üzere, İsviçre, Norveç ve daha bir dizi ‘Devlet-Ulus’un bu oluşuma ‘şiddetle’ karşı çıktıkları da yaşanarak öğrenilmektedir.
Oysa, Avrupa Birliği’’nin amansız savunucusu olan Maxime Lefebvre’in saptadığı üzere, günümüz dünyası ‘Westafalya Dönemi’nin özelliklerini taşımakta ve ‘Bağımsız Devlet’ olma savı baskın gelmektedir.
Yine de, yazara göre, ‘karşılıklı bağımlılık’ olgusu ve duygusu Avrupa Birliği için geniş bir ‘manevra alanı’ sunmakta ama Westlafalya Modeli bu olanaktan yoksun bulunmaktadır.
İşte, henüz tasarım ya da uygulama aşamasında olan kimi ‘bölgesel bağlaşıklık’lar tartışılırken, bütün bu konuların dikkate alınması gerektiğini söylemek bile fazla.
Katalanya Modeli
Türkiye’de, en yüzeysel bilgilerle gönderme yapılan ‘model’ hangisidir diye sorulacak olursa, ‘Katalanya Modeli’dir denilebilir.
Belki de o nedenle, Barselona Özerk Üniversitesi öğretim üyesi Oscar Jané, ‘Kimlik mi dediniz? Ne kimliği?’ diye sormak gereği duymuş olmalıdır.
Son söylenecek olan baştan söylenecek olursa; Katalanya’da, sağcı, solcu, bağımsızlıkçı, birlikçi ayırımı yapılmadan ‘halk’ın çoğunluğunun ‘etnik kimlik’ diye bir ‘sorunu’ bulunmamaktadır.
Katalanya’nın ‘Ulusal Bayram’ olarak kabul ettiği 11 Eylül gününün tarihi 1714 olup, Westafalya (1648)’nın ‘özerklik’ özelliğine gönderme yapsa da, ne o günlerde ve ne de bugün ‘etnik’ temelde bir ‘özerklik’ sözkonusu olmamıştır.
Kaldı ki, örneğin, Pablo Picasso, Malaga’da doğmuş Fransa’da yaşamış bir ünlü kişi olarak, ‘Katalan’ olmakla övünmüştür ama, onun ‘aidiyet kimliği’, Oscar Jané’nin deyimiyle “seçici, esnek ve dinamik”bir tanımlamaya girmektedir.
Nitekim Dali, Picasso, Miro ve Gaudi’lere gönderme yapan Katalan kimliği, ‘açık’ ve ‘avrupalı’ bir ‘kimlik’tir.
‘Milliyetçi’ ya da ‘etnik temele’ dayanan ‘biyolojik’ kimliklerin ise içe dönük ya da kapalı (inculsive) olduğunu anımsayalım.
Bütün bunların ötesinde, ‘kimlik’ kadar ‘kaypak’ (flou) bir terim bulmak da kolay olmasa gerektir. Binbir tür öncel (a priori) verilerden hareket eden bir kavramsallaştırmanın ‘bilimsel’ olmayacağı apaçıktır.
Kaldi ki, Katalan Ulusal Meclisi, kendisini “halkçı, çoğulcu ve demokratik” olarak tanımlamakta ve böylece ‘etnik temel’den ne denli uzak olduğunu benimsemiş olmaktadır.
(Sürecek)
Habip Hamza Erdem
(1)Maxime Lefebvre, “L’Union Européen, entre nation et mondialisation: le chaînon manquant”, RIS, pp: 111-120
(2)Michel Beaud, Le Système national/mondial hiérarchisé - SNMH (une nouvelle lecture du capitalisme mondial), La Découverte, Paris, 1987
(3) Oscar Jané, “l’Indépendance catalane: ‘identité, vous avez dit identité?”, RIS, n° 102, pp: 121-131