DOLARDAKİ HIZLI DÜŞÜŞ, "YENİ REZERV PARA BİRİMİ" VE DÜNYA LİDERLİĞİ

Dr.Noyan UMRUK
Arap ülkelerinin Çin, Rusya ve Fransa ile petrol ticaretinde dolar kullanımının sona erdirilmesine yönelik gizli görüşmeler yaptığı iddiaları önceki gün dolara yeni bir darbe vururken, uluslararası alanda yeni rezerv para birimi tartışmaları da yoğunlaştı. Doların uluslararası alandaki 60 yıllık egemenliğinin birgün sona ereceğine kesin gözüyle bakılıyor. Ancak bunun ne zaman olacağı henüz netlik kazanmış değil. Dolara yönelik eleştiri ve tartışmalar aynı zamanda küresel ekonomiye egemen olma mücadelesinin bir yansıması olarak da değerlendiriliyor.
Dolar altı aydır diğer önemli para birimleri karşısında önemli ölçüde kan kaybediyor. Nisan ayında 1.30 dolar seviyelerinde olan euro 1.47 dolar seviyesine yükseldi. Doların düşüşüyle birlikte altın tüm zamanların rekorunu kırarak 1049.70 dolar seviyesini görürken, petrol fiyatları da 72 dolara yaklaştı. ABD Merkez Bankası FED'in kriz karşısında izlediği gevşek para politikası doları diğer para birimlerine karşı hassas kılıyor. ABD'nin artan kamu borçları ve bütçe açığı da doların geleceği açısından endişe uyandırıyor. Çin, Rusya Brezilya ve Hindistan gibi büyük çaplı gelişmekte olan ülkelerin dolardan uzaklaşma eğilimleri ve zaman zaman gündeme getirdikleri uluslararası alanda geçerli olacak yeni bir rezerv para biriminin oluşturulmasına yönelik çağrıları da doların tahtının sallandığını gösteren işaretler olarak yorumlanıyor.



Rakip para birimleri önem kazanacak

Cornell Üniversitesi'nin ekonomi profesörlerinden Eswar Prasad, Washington Post gazetesine yaptığı açıklamada, önümüzdeki 2-3 yıllık dönemde doların yerine başka bir para biriminin geçmesinin mümkün olmadığını ancak gelecek 10 yıllık dönemde diğer para birimlerinin önemli roller oynamaya başlayacaklarını söyledi. Miller Tabak kuruluşunun stratejistlerinden Peter Boockvar ise "Doların diğer para birimleri ve varlıklar karşısında değer kaybetmeye devam edeceğini, ABD dışındaki ülkelerin doların etkinliğini kaybetmesini istediklerini ancak kimsenin bunun birdenbire olmasını istemediğini söyledi ve "Evrimsel bir süreç olması isteniyor" dedi.

ABD Doları, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana dünyanın rezerv para birimi olarak kullanılıyor. Merkez bankaları ve finans kuruluşları yurt dışına yapılacak ödemelerde kullanmak ya da para birimlerini güçlenmesini sağlamak amacıyla kasalarında dolar tutuyor. Petrol gibi emtia ürünlerinin ticareti dolar üzerinden yapılıyor. Bu yaygın kullanım doların dünya üzerinde en çok kullanılan para birimi olmasını sağlıyor. Ancak geçen yıldan bu yana tüm dünyayı etkisi altına alan finansal kriz doların egemenliğini sarsarak bu alandaki tartışmaların yoğunlaşmasında önemli bir rol oynadı.

Çin mart ayında yaptığı açıklamayla doların yerine yeni bir rezerv para biriminin getirilmesini öneren ilk ülke olmuştu. Elinde bulundurduğu yaklaşık 800 milyar dolarlık ABD tahviliyle ABD'nin en fazla borçlu olduğu ülke konumunda olan Çin için doların değerinin düşmesi, ABD'nin bu ülkeye olan borcunun da azalması anlamına geliyor. Çin'in dolarla ilgili eleştirileri zaman zaman başka ülkelerden de destek gördü. Kazakistan mart ayında bir açıklama yaparak yeni bir rezerv para biriminin oluşturulmasını önerdi. İran da geçen ay döviz rezervini dolardan euroya çevirdi. Ekonomik olmaktan daha çok siyasi içerikli olan bu karar ABD'nin Tahran yönetiminin nükleer programına eleştirisine bir cevap niteliğindeydi. Rusya Başbakanı Vladimir Putin de geçen ay ABD'yi ve FED Başkanı Ben Bernanke'yi eleştirdi. Çin ve Rusya doların yerini alacak yeni bir süper rezerv para biriminin oluşturulması çağrısında bulundular.



Dünya ekonomisine liderlik yarışı kızıştı

Arap ülkelerinin Çin, Rusya ve Fransa ile birlikte petrol ticaretinde doların kullanımına son vermek için gizli görüşmeler yaptıkları iddiasını ortaya atan Independent gazetesinin deneyimli Ortadoğu muhabiri Robert Fisk, bu değişimin Ortadoğu üzerinde büyük etkileri olacağını yazdı. Petrol piyasasında doların egemenliğine son verme planlarının görüşmelere katıldığı belirtilen ülkelerinin büyük bölümü tarafından beklenildiği gibi yalanlandığını kaydeden Fisk, bu planın küresel ekonomiye egemen olma mücadelesinin bir yansıması olduğunu dile getirdi. Yalnızca Birleşik Arap Emirlikleri'nin 900 milyar dolarlık döviz rezervine sahip olduğunu, Suudi Arabistan'ın 2007'den bu yana savunma ve petrol politikaları konusunda Rusya ile koordineli bir çalışma içinde olduğunu hatırlatan Fisk, Körfezi ülkelerinin yıllardır ekonomik ve siyasi alanda Washington'dan bağımsız hareket etme konusunda çabalarını artırdıklarına dikkat çekti.

Dünya genelinde 7.2 trilyon dolarlık döviz rezervi bulunuyor. Bunun 2.1 trilyon dolarlık bölümü Arap ülkelerinde. Çin'in döviz rezervi ise 2.3 trilyon dolar. Irak'ın ABD tarafından işgali sonrasında, Arap yatırımcıların yatırımlarını dolar dışındaki yatırım araçlarına daha fazla kaydırdıkları gözleniyor. Petrol ticaretinde dolar kullanımının sona erdirilmesi durumunda ABD ve Çin'in Arap dünyasını etkileme yarışı da yeni bir boyut kazanacak. Sovyetler Birliği'nin 1991 sonunda dağılmasının ardından ABD Arap dünyası üzerindeki etkisini artırmıştı. Ancak,Çin ve Rusya Ortadoğu'da her geçen gün daha etkili bir oyuncu olma yolunda kararlı adımlar atıyorlar. Bu da tek kutuplu dünya düzeninin lideri olan ABD'nin, bölgedeki çıkarlarını korumasını zorlaştırıyor ve liderliğini günbegün tartışılır hale getiriyor...