UÇURUMUN KENARINDA DANS…( I )
Dr. Noyan UMRUK

Bunalım dönemlerinde maliye politikalarının parasal genişleme yönünde kullanılması, vergilerin azaltılması ve kamu harcamalarının artırılması Keynesten beri genelgeçer bir çıkış yolu. Basitçe, su çekebilmek için önce tulumbaya su akıtmak gibi…

Mali Uçurum…

Bu çıkış yolu tercih edilmeyip de, maliye politikaları daraltıcı yönde kullanılırsa, yani eğer eşanlı olarak vergiler artırılır, kamu harcamaları kısılırsa, bu durum bunalım sürecini tam tersi yönünde indükleyerek, ekonomik büyümeyi iyice yavaşlatır; bunalım ve işsizlik büyür… Böyle bir maliye politikası “mali uçurum” olarak niteleniyor.

Kırılganlığın iki temel nedeni : İşsizlik ve hızla büyüyen kamu borçları

ABD ekonomisi, 2007’de başlayan ve 2008’de derinleşen bunalımdan, üzerinden dört yıl geçmesine rağmen sıyrılamadı…

ABD, ekonomik büyüklüğünü (GSYH) 2000’li yılların başındaki 10 trilyon dolarlık bir düzeyden, 2012’de 15 trilyon doların üzerine çıkararak, 10 yılda ekonomisine bir yarım ABD ekonomisi daha ilave ederek, dünya ekonomisinin dörtte birinden daha fazlasına sahip bir ekonomi olmuş, kişi başına gelirini de aynı süre zarfında 35 bin dolardan 50 bin dolara tırmandırmış. Ancak, madalyonun arka yüzüne bakıldığında durum hiç de parlak değil. Sürece, işsizlik ve kamu borçları açısından bakıldığında, örneğin 2000 başında %4-5 civarında seyreden resmi işsizlik rakamları 2009, 2010 ve 2011’de 9,3, 9,6 ve 9 olarak gerçekleşmiş. Açlık sınırının altındakilere verilen ‘Yiyecek Pulu’yla yaşayan Amerikalı sayısı 40 milyon 800 bin. 2007’den bu yana 11 milyon kişinin işini kaybettiği, resmi işsizlik oranının gerçeği yansıtmadığı söyleniyor. Euro bölgesinde ise 2007’de 7,6 olan işsizlik oranı, 2011’de 10,2 ve son veriler göre 15 ve yükselme trendini sürdürmekte. Küresel Merkezin topal bacağı A.B. de tarihinde ender rastlanan bir şekilde bir uçurumun kenarında görünüyor.(1) Güney Avrupada durum tam bir felaket. İspanya ve Yunanistan’da bu oran 25’leri geçti.

Genel devlet brüt borç stoku/GSYH oranı da ABD’ de genellikle %50-60 civarında iken, 2008’den itibaren sürekli yükselerek, 2011 ve 2012’de, %98,5 ve %102’ye (euro bölgesinde %85,7 ve %88,1’e) çıkmıştır. Anlaşılacağı gibi, dünyanın en büyük ekonomisi, büyüklüğünün üstünde ağır bir borç yükünün altına girmiş bulunuyor! … Avrupa’dan da daha kötü bir durum… Ve her ikisinde de borçlar tehlikeli bir şekilde hızla yükselmeye devam ediyor!!!

Vaktiyle yenilen hurmalar…

Durum bu durumken, iktisadi canlanmanın sağlanması için, yaklaşık 10 yıl önce eski Başkan G.Bush döneminde uygulamaya konulan gelir ve istihdam vergi indirimlerinin vadesi 31.12.2012’de dolacak. Bunlar, kısaca istihdam vergisi kesintileri ve orta sınıfı koruyucu vergiler ile bireyler ve iş dünyası için 50’den fazla geçici vergi indirimlerini içermekte. Bu durumda yüksek, orta ve dar gelir grupları, kısaca tüm mükellefler devlete daha fazla vergi ödemeye başlayacak, bir şeyler yapılmadığı taktirde vergiler otomatikman artmış olacak...

Yıl sonunda kendiliğinden yürürlüğe girmesi gereken bir diğer değişiklik ise, kamu harcamalarında otomatik kesintilerin başlaması. Kongre’de 2013 için 100 milyar dolar ve gelecek on yıl boyunca 1 trilyon dolar civarında bir harcama kesintisi kararlaştırılmıştı. Buna göre, 1 Ocak 2013’te kamu harcamalarında otomatik kesintiler başlayacak, sosyal programlarda tasarrufa gidilecek, işsizlik yardımları sona erecek. Sosyal programlar için, gelecek on yıl içinde 500 milyar dolara yakın otomatik bir kesinti yapılacağı tahmin edilmekte. Kesintilerden büyük ölçüde orta sınıf, yoksul ve işsiz kesimler etkilenmekte. Ayrıca, başta savunma harcamaları olmak üzere diğer kamu giderlerinde de büyük kesintiye gidilecek.

ABD’de 6 Kasım’da yapılan seçimlerde ikinci kez başkanlık koltuğuna oturan Obama, Amerikan ekonomisini dengelerine kavuşturmayı gündeminin ilk maddesine yerleştirerek, seçmenlerin kendisine bütce açıklarının önüne geçmek için harcamaları kısarken zenginlerden daha fazla vergi alınması için yetki verdiğini ileri sürmekte; “Refahımızdan vazgeçemeyiz. Bütce açıklarını azaltma noktasında kararlıysak, harcamaları kısarken bütçe gelirlerini artırmalıyız. Bunun yolu zengin Amerikalılar’ın biraz daha fazla vergi vermesidir” diyor.

Bunun anlamı mali dille progresif (artan oranlı) vergilemede oranların yüksek gelir grubu için ciddi biçimde yükseltilmesidir. Kısaca, Obama bu kez bunalımı hafifletmenin faturasını biraz olsun zenginlere de yüklemek istiyor gibi… Bu bizim de yabancı olmadığımız bir tür “varlık vergisi” uygulaması…

Bütün bunlara ve Obama’nın tüm çabalarına rağmen, 31 Aralık'a günler kala vergilerin yükseltilmesine ve zenginlere yönlendirilmesine karşı çıkan Cumhuriyetçiler ile Demokratlar arasında, atılacak yeni adımlar konusunda bir türlü uzlaşma sağlanamıyor.

Maya takviminin öngördüğü kıyamet bu mu ola… Zor dostum, zor…Devam edeceğiz…

(1)George Friedman , Europe's Crisis: Beyond Finance, November 15, 2011,STRATFOR Weekly