İNKILAP TARİHİMİZ VE JÖN TÜRKLER - Ahmet Bedevi Kuran



İNKILAP TARİHİMİZ VE JÖN TÜRKLER
Ahmet Bedevi Kuran



Bu kitabın yayın hakları Analiz Basım Yayın Tasarım Uygulama Ltd. Şti.’nindir

Birinci Basım: 1945, Tan Matbaası
İkinci Basım: Nisan 2000 Kapak: II. Meşrutiyet'in ilanı üzerine yapılan temsili resim
(Konstantinos A. Vakalopulos, Neoturki ke Makedonya: 1908-1912. Selanik, I9HH.)
Teknik Hazırlık: Analiz Basım Yayın Baskı: Sistem Ofset

ISBN: 975-343-270-4
KAYNAK YAYINLARI: 284


ANALİZ BASIM YAYIN TASARIM UYGULAMA LTD. S.Tİ.
İstiklal Cad. 184/4 80070 Beyoğlu-İstanbul Tel: (0212) 252 21 56 - 252 21 99 Faks: (0212) 249 28 92

--------------------------------------------------------------------------------

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ - 13

"TANZİMATI HAYRİYE" - 15
Kuleli Vakası - 17
Yeni Osmanlılar Cemiyeti - 20
Sultan Abdülaziz'in Tahttan İndirilmesi 26

BİRİNCİ MEŞRUTİYET - 29
Abdülhamid İstibdadı – 30
Suavi ve Çırağan Sarayı Vakası - 31
Kleanti İskalyer Komitesi ve Seniha Sultan - 33
Ali Şefkati Bey ve "Jön Türk" Yayınları - 36
Ahmed Rıza Bey ve "Meşveret" Gazetesi - 42

“İTTİHAT VE TERAKKİ”NİN KURULUŞU - 45

MİZANCI MURAD BEY - 54
Ahmed Celâleddin Paşa'nın Rolü - 61
Ahmed Celâleddin Paşa Murad Bey Anlaşması - 76

DAMAD MAHMUD PAŞA - 82
Damad Mahmud Paşa ve Oğullarının Avrupa'ya Gidişi -85
Bağdat Demiryolu İmtiyazı Meselesi - 88
Demiryolu İmtiyazı Yağması - 101
Abdülhamid'in İç Siyasetinden Örnekler - 108
Damad Mahmud Paşa'nın Sultan'a Telgrafı -114
Damad Mahmud Paşa, Fransa ve İsviçre'de - 117
Abdülhamid'in Damad Paşa'ya Dönüş Teklifleri - 120
Damad Mahmud Paşa'nın Mukabil Teklifleri -124
Ahmed Celâleddin Paşa Raporunun Özeti - 130
"Sendika" İşi - 136
Damad Mahmud Paşa'nın Londra Seyahati - 140
Damad Mahmud Paşa Mısır'da - 163
Hüseyin Daniş Bey'in İstanbul'a Dönüşü - 165
Prens Sabahaddin ve Lûtfullah Beylerin Beyannameleri - 168
Prens Sabahaddin Bey, Mısır'dan Niçin ve Nasıl Ayrıldı? - 172
Ali Kemal'in Bazı "Paris Mektupları" - 174

PRENS SABAHADDİN BEY VE
BİRİNCİ "JÖN TÜRK" KONGRESİ - 189
"Jön Türk"ler İkiye Ayrılıyor -190
Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti - 193

MÜŞİR RECEP PAŞA VE İHTİLAL HAZIRLIKLARI – 195
Malta Görüşmesi ve Tasarlanan İhtilal Projesi - 195
Damad Mahmud Paşa'nın Ölümü - 197
Prens Sabahaddin ve Arkadaşları Atina'da - 199
İsmail Kemal'in Entrikaları - 203
Ermeni Komitacılarının Faaliyeti ve Amaçları - 206

TEŞEBBÜSÜ ŞAHSİ VE
ÂDEMİ MERKEZİYET CEMİYETİNİN KURULUŞU - 211
"Âdemi Merkeziyet" Tabirinden Kopan Fırtına - 212
"Cemiyeti Ahdiyei Osmaniye" - 215
Ebüzziya Tevfık Bey'in Bir Konya Mektubu - 215
Memleket İçindeki Sürgünler - 222
Ahmed Celâleddin Paşa'nın Muhalefete Geçişi - 227
Ahmed Celâleddin Paşa'nın Abdülhamid'e Suikast Girişimi - 236
Celâleddin Paşa'nın Veliaht Reşat ile Haberleşmesi - 238
"Jön Türk'lerin Şahsi İlişkileri - 240
Dr. Nihad Reşad Bey'in İki Mektubu - 245
"Bir Rüya" Kitabı ve
Dr. Abdullah Cevdet Bey'in İsviçre'den Çıkarılması - 254
Reşad Bey'in Bir Mektubu - 255
Prens Sabahaddin Bey'in Girişimlerinin Yankıları - 271
Erzurum İsyanı - 273
"İhtilalci Askerler Cemiyeti" – 274
Abdülhamid'e Birinci Suikast Girişimi - 275
Abdülhamid'e İkinci Suikast Girişimi - 275
"Harbiye ve Yüksekokullar Birliği" - 276
"Cemiyeti İnkılabiye" Teşkilatı - 278
Askeri Tıbbiyelilerin Gizli Cemiyeti - 280
Harbiye Mektebindeki Tutuklamalar ve Mahkûmiyetim - 284

İKİNCİ "JÖN TÜRK" KONGRESİ VE
AVRUPA'DAKİ MUHALİFLERİN BİRLEŞMESİ - 287
Ermeni Komitecilerinin Başvurusu - 287
Kongre Görüşmeleri ve Tartışmaları - 288
Kongrenin Yayımladığı Beyanname - 290
Kongrenin Kabul Ettiği Çeşitli Teklifler - 296

MAKEDONYA MESELESİ VE
MEŞRUTİYET İSYANINA ETKİLERİ - 298
Makedonya'da "Adli Denetimin" Kurulması - 299
"Umumi Müfettişliğin" Oluşturulması - 304
Reval Görüşmesi - 306


İKİNCİ MEŞRUTİYETİN İLANI VE
PARTİ HAYATININ BAŞLANGICI - 307
Hürriyeti Müjdeleyen İlk Kurşun - 307
Niyazi Bey'in Dağa Çıkması - 308
İttihat ve Terakki'nin Manastır Merkezi - 309
İlk Meşrutiyet Hükümetleri ve İlk Hatalar - 310
Edirne Grubu ve Talât Paşa - 312
Selanik Merkezinin Faaliyetleri - 313
Doktor Nazım Bey'in Rolü - 314
İttihat ve Terakki ve "Terakki ve İttihat" Cemiyetleri - 316
Prens Sabahaddin Bey Taraftarlarının Faaliyetleri - 318
"Jön Türk"ler Arasında İlk Çarpışmalar - 320
Anlaşma Görüşmeleri ve Sonuçları - 322
Prens Sabahaddin Bey'in Dönüşü ve Parlak Şekilde Karşılanışı - 323
İttihatçıların Prens Sabahaddin Bey'e Saldırıları - 325
Prens Sabahaddin Bey ve Ahmed Rıza Bey -326
Politika ve İlim Kavgası – 327
Gençliğin Yüksek Bir Örneği - 329

AHRAR FIRKASININ KURULUŞU - 330
İlk Parlamento Muhalefeti - 331
Harbiyeli Tutukluların Okula Dönüşleri - 331
Harbiydiler Abdülhamid'in Çayını İçmiyor - 333
"Padişahım Çok Yaşa" Yok! - 334
Harbiye Mektebi'nde Meşrutiyet Tutuklamaları - 335

31 MART OLAYI - 337
Hasan Fehmi Bey'in Katli ve Etkileri - 337
Harbiye Öğrencisi Harekete Hazır, Fakat... - 339
Öldürülenler, Saklananlar ve Kaçanlar - 340
Prens Sabahaddin Bey'in Donanmaya Başvurusu - 340
Prens Sabahaddin Bey'in İkinci Başvurusu - 341
Prens Sabahaddin Bey'in İki Beyannamesi – 342
"Asarı Tevfik" Süvarisi Ali Kabuli Bey'in Katli – 343
"Hareket Ordusu"nun İstanbul'a Gelişi – 343
Sultan Reşad'ın Tahta Çıkması - 344
İttihatçıların Fırsattan Yararlanmaya Kalkışmaları - 344
Harbiyeli Hürriyetseverlerin Başlarına Gelenler - 345

MEŞRUTİYET DEVRİNDE PARTİ MÜCADELELERİ 347
Mısır'da Türkçe Öğretmenliğim 347
Meşrutiyet'ten Sonra Mısır'a İlk Gelen Muhalifler 349
Fas'tan Çıkarılmamız ve Fransız İşgali 349
Paris'te Toplanan Muhalifler 351
İki Lider: Prens Sabahaddin Bey ve Şerif Paşa 354
Prens Sabahaddin Bey'in İlmi Prensipleri 355
Muhalifler Arasında Fikir Ayrılıkları 356

TRABLUSGARP HARBİ 358
Sultan Abdülhamid'in Dış Siyaseti 359
İttihat ve Terakki'nin Dış Siyaseti 363
Trablusgarp Harbi ve Dışarıdaki Muhalifler 364

"İTTİHAT VE TERAKKİ" İDARESİNİN ÇÖKMESİ 366
İttihat ve Terakki'nin Arnavutluk Gafleti 367
İç Çöküntüden Elim Bir Örnek 367
Manastır'da Subayların Ayaklanması 369
"Büyük Kabine"nin İşbaşına Gelmesi 370
Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve Muhalifler 371

BALKAN HARBİ 374
Sultan Abdülhamid'in Balkan Siyaseti 375
İttihat ve Terakki'nin Balkan Siyaseti 382
"Büyük Kabine"nin Büyük Aczi 382
Balkan Harbi'nde Yenilgimizin Nedenleri 383
Hariciye Nazırı Noradongiyan Efendi 384
Kâmil Paşa Kabinesinin Durumu 385
Arnavutluk'un Bağımsızlığının İlanı 386

BABIÂLİ BASKINI VE NÂZIM PAŞA'NIN KATLİ 389
İttihatçılar Nâzım Paşa'yı Nasıl İğfal Etmişlerdi? 390
Satvet Lûtfı Bey'in Bir Girişimi 391
Komitecilik Zihniyetinin Bir Şaheseri 391

HÜKÜMET DARBESİ HAZIRLIKLARI VE
MAHMUD ŞEVKET PAŞA'NIN KATLİ - 394
Muhalefet Grupları ve Çeşitli Akımlar - 395
İstanbul Muhafızlığının Tedbirleri ve İlk Tutuklamalar - 395
Nasıl Tuzağa Düştüm ve Sorgulanmamız - 397
Sabahaddin Bey Taraftarları ve Diğer Gruplar - 398
Akıl Hastaları Arasında... - 399
Müebbet Kürek Cezasına Mahkûmiyetimiz - 400
Mahmud Şevket Paşa'nın Katlinden Sonra – 401
İdam Kararlan ve Abdülhamidvari Hileler – 402

BODRUM VE SİNOP ZİNDANLARI - 404
Bodrum Sürgününe Doğru - 404
Sonuçsuz Kalan Firar Girişimlerimiz - 405
Meşrutiyet Zamanının Fizan'ı: Sinop - 407
Kendilerini İlme Veren Sürgünler - 408
Mustafa Suphi'nin Fikirleri ve Sinop'tan Firarımız - 409
Karadeniz Ortasında Bir Korsanlık Olayı - 411
Sivastopol'a Doğru - 412
Sivastopol Askeri Kumandanlığı'nın Telaşı - 415
Sivastopol'dan Üç Hatıra - 417
İttihatçıların Bizi Af Girişimleri - 417
Cavid Bey'in Sabahaddin Bey'e Başvurusu - 418
Şerif Paşa Aleyhine Yapılan Suikast - 419

BİRİNCİ DÜNYA HARBİ - 422
Paris'te Sabahaddin Bey'in Yanında Bir Toplantı - 422
"Üçlü İttifak"a Katılmamız - 423
Alman Amirali Schuson'un Rolü - 425
Türkiye'nin Parçalanması Planları ve Ayaklanmalar - 426
Cemal Paşa'nın Şartları ve Rus Propagandası - 427
Harbe Fiilen Katılmamız - 428
Harp İçinde İttihatçıların Şahsi İhtirasları - 429
Sabahaddin Bey'i Atina'da Öldürme Girişimi - 431
Sabahaddin Bey'in Atina'daki Çalışmaları – 433
Sabahaddin Bey'in Bir Münferit Sulh Girişimi Daha - 435
Talât Paşa'nın Sonuçsuz Kalan Bir Girişimi - 436
İsviçre'deki Türk Aileleri - 437
Cenevre ve Lozan "Türk Yurtları" - 438
İsviçre'deki Türkleri Birleştiren Nokta - 439
Harp Zamanında İsviçre'nin Durumu - 439
İttihatçı "Kardeş"ler - 440
İsviçre Türk Gençleri Cemiyeti - 441
Sabahaddin Bey'in İsviçre'deki Hayatı - 442
Milli Felaket ve İttihatçıların Sonu - 443

AVRUPA'DAKİ TÜRKLERİN FAALİYETLERİ - 445
İsviçre'deki Türk Kongresi - 445
"Türk Çıkarlarını Koruma Cemiyeti" - 447
"Türkün Hakkı" Adlı Broşürümüz - 447
Avrupa'da Diğer Türk Yayınları - 449
Dr. Nihad Reşad Bey'in Önemli Bir Hizmeti - 449

ATEŞKES YILLARINDA İSTANBUL - 451
Harpten Sonra İstanbul'a Dönüşümüz - 452
Tevfik Paşa'nın Sabahaddin Bey'e Bir Mektubu - 452
Damad Ferid Paşa'nın Aleyhimizdeki Girişimleri - 453
Sabahaddin Bey'in İstanbul Gazetecilerine Demeci – 453
Ateşkes Döneminde İstanbul'daki Anarşi - 454
Ateşkes Döneminde İstanbul Basını - 455
Ateşkes Döneminde Parti Hayatı - 455
Türk Olmayan Unsurların Bozgunculukları - 456
Dış Düşmanlar ve İçteki Gericiler - 457
“Cumhuriyet”in İlanı - 459


--------------------------------------------------------------------------------

ÖNSÖZ

Bu eserde Tanzimatı Hayriye'den sonra ıslahat talebiyle gerçekleşen belli başlı ihtilal girişimleriyle İkinci Meşrutiyetin ilanından Cumhuriyet'in kabulüne kadar şahidi olduğumuz fırka kavgaları, tarihi bir tasnifle anlatılmıştır; İnkılap tarihimizi ve geçmişin karanlık dönemlerini kısmen aydınlatan bazı belgeler de eklenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nda çağdaş ihtiyaçlara göre değişiklik yapmak isteyen ihtilalcilere, alışılmış haliyle "Jön Türk" denildiği için, ben de müspet fikirli inkılapçı cemiyet üyeleri hakkında, genellikle bu tabiri kullandım; inkılap ülkücüleri arasında fark gütmedim.

Amaç, ıslahat amacı ve hedefi gözeten hiçbir hareketi küçümsememektir.

Ortaya çıkması olası eksikliklerden dolayı okuyucularımın af ve hoşgörülerini dilerim.


Ahmet Bedevi Kuran




13


--------------------------------------------------------------------------------


"TANZİMATI HAYRİYE"

Osmanlı İmparatorluğu tarihini, kuruluşundan Hicri 857 (Miladi 1453) tarihine kadar istila; 857'den Hicri 986 (Miladi 1578) tarihine kadar duraklama; ondan sonra da çöküş olmak üzere üç devreye ayırmak mümkündür. Bu devreler zarfında ıslahat talebi amacıyla birtakım isyanlar çıkarılmışsa da bunların bazıları hedefsiz ayaklanmalardan ibaret kalmıştır.

Sultan Üçüncü Selim'in memleketin çıkarı adına giriştiği yenilikçi ve kahramanca hareketiyse, bazı akılsız ve bilinçsiz kimselerin canice hareketleriyle sonuçsuz bırakıldığından, bizde ciddi ıslahat emelleri, esas olarak Tanzimatı Hayriye ile resmiyet kazanmış ve bu arzu Gülhane Hattı Hümayunu ile uygulama sahasına geçmiştir denebilir.

Bilindiği gibi, 1839 tarihinde 17 yaşında padişah olan Sultan Abdülmecid'in tahta çıkışı sırasında memleketin durumu çok buhranlıydı. Bir taraftan Osmanlı ordusu Nizip'te Mısır ordusuna yenilirken, diğer taraftan Ahmed Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması da Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya sığınmıştı. Aynı zamanda Rus Çarı Birinci Nikola'nın içişlerimize müdahalesi, durumu büsbütün zorlaştırmıştı.

Bu durumun, Osmanlı yönetiminde ümitsizlik doğurduğu sıralarda hem Hariciye Nazırı, hem Londra Sefiri olan Reşid Paşa izinli olarak İstanbul'a gelmiş (ulaşması 1255 senesi rebiülâhırının 17'sindedir) ve İngiltere hükümetinin Türkiye hakkındaki görüşünü Sultan Abdülmecid'e sunmuştur.

İngiltere hükümeti, Türkiye'de ıslahat yapılmasını istiyor ve böyle bir girişimde bulunulduğu takdirde dış meselelerde yardım vaadinde bulunuyordu. Hatta Reşid Paşa bu seyahat sırasında Paris'te Fransa Kralı Louis Filip ile de yararlı görüşmeler yapmıştı.


15


--------------------------------------------------------------------------------

Reşid Paşa, memlekette ıslahat yapma fikrini Sultan Abdülmecid'e kabul ettirmiş olduğundan kendi tarafından hazırlanan ve din farkı gözetilmeksizin bütün Osmanlılar arasında hukuk eşitliğini kabul eden ünlü Hattı Hümayun'u 22 Şaban 1255 (1839) tarihinde Gülhane'de düzenlenen törenle bizzat okumuş; ıslahatın ana hatları bu şekilde ilan edilmiştir.

Bu olaya, "Tanzimatı Hayriye" adı verilir.

Gülhane Hattı Hümayunu'nun ilanının ardından İngiltere'nin yardımıyla Mısır meselesi 1257 senesinde memnuniyet verici bir şekilde halledilmiş ve Rusların gereksiz müdahaleleri de önlenmiştir. 1262 senesinde sadrazam olan Reşid Paşa, memlekette ciddi ıslahat yapmaya girişmiş ve valilerin keyfi hareketlerine set çekerek memleketin idaresini kontrol altına almıştır. Reşid Paşa, diğer taraftan 1268 ve 1269 senelerinde (1852) kutsal makamlar vesilesiyle Rus Çarlığı'nın sebep olduğu Kırım Harbi'nde İngiltere, Fransa ve Sardunya devletlerinin ittifakını ve Çar Birinci Nikola'nın vefatından sonra, İkinci Aleksander zamanında ve Hicri 1272 (1856) tarihinde, Paris Konferansı'yla barışın lehimize akdini sağlamıştı.

Reşid Paşa'nın memlekete yaptığı hizmetler bu kadarla kalmamış; ölümünden sonra kendi izini takip edecek Ali ve Fuad Paşa'lar gibi yetenekli idare adamları da yetiştirmiştir.

Reşid Paşa'nın ölümünden sonra (cemaziyelevvel 1274-1857'de) iktidar mevkiine gelen Ali ve Fuad Paşa'lar, Sultan Abdülmecid üzerinde onun kadar etkili olamadıklarından, sarayın gereksiz harcamalarını önleyememişler ve Kırım Harbi'nde ancak 5-6 milyon lira olan dış borç, yavaş yavaş, altı yedi sene içinde, israf ve sefahat nedeniyle, önemli bir yekûna yükselmişti.(1)

Devam eden bu sefahat, halkı ümitsizliğe düşürmüş; Sultan Abdülmecid'in hareketlerine göz yumuyorlar düşüncesiyle Ali ve Fuad Paşa'lara karşı beslenen güven de kırılmaya başlamıştı.

İşte beliren bu duygudan dolayı bazı yerlerde Sultan Abdülmecid'in israflarına kuvvetle son vermek fikri uyanmıştı. Bu amaç etrafında oluşan ve "Kuleli Vakası"(2) ismi verilen ihtilal oluşumu, bir bakımdan, "Jön Türk" hareketinin başlangıcı sayılabilir.

__________
1 Mur-atı Hakikat, s.20.
2 Tutukluların Çengelköyü'nde Kuleli Kışlası'nda sorgulanmalarından dolayı olaya "Kuleli Vakası" denmiştir.


16