TOLUMSAL BİLİMLERİN PÜR MELALİ
[GEORG SIMMEL (1858-1918)]
Gorg Simmel sosyolojinin ‘kurucular’ı arasında sayılmaktadır. Ona göre insan ve topluma yönelik ne varsa, toplumsal yaşamın ‘ilişkisel’liğinin (relationnelle) doğasında yeralmaktadır.
Fransızca ‘relationnel’ sözcüğü Almanca’da ‘Wechselwirkung’ sözcüğünün çevrisi olmakla birlikte, tam karşılığı değildir. Eğer daha yakın bir tanımlama aranacak olursa, Christian PAPILLOUD’nın önerdiği değişim etkisi [effet(s) de changement(s)] (1). terimi kullanılabilir. Öyle ki, bir çekim ve itki deviniminde, hem etkileme hem de etkilenme (değişme) birlikte olacaktır, ki ardından değişmişliğin etkisi başlayacaktır. Yani, Simmel’in ‘Wechselwirkung’u, sıradan bir ilişkisellik ya da bireylerin ‘karşılıklı etkisi’ (actions réciproques)(2) olmayıp, yazdıkça geliştireceği bir ‘kavram’ olacaktır. Son toplamda sosyolojinin kendisi olacaktır da denilebilir.
Bu noktayı az ileride ayrıntılı olarak ele alacağız. Ancak, özellikle 1980’li yıllarda, onun ‘bireyselliği’ öne çıkaran görüşleriyle güncelleştirilmesine karşın, öncelikle onun ‘para’ya ilişkin görüşlerine bakalım.
Çünkü, “Modern kültürde para” (Das Geld in der modernen Kultur), başlıklı çalışmasıyla, adı daha çok ‘para’ ile de anılmaya başlanmıştır.
Paranın felsefesi (Philosophie de l'argent, Paris, Presses Universitaires de France, 1987) çalışmasında ise, değişimde karşıdakine ‘güven’den çok ‘değer olarak paraya güven’in önemine dikkat çekmesinin ‘bireyciliği’ ile bir çelişki oluşturup oluşturmadığı da ayrı bir soru olarak sorulabilir.
Ancak, Simmel’in, böylece, yakın çevremizde güvenilir insan olarak bilinenlere bakılmaksızın, para sayesinde, daha doğrusu ‘değişim’ sayesinde, dünyanın başka yörelerinde yaşayanlarla güvenilir bir ‘bağ’ kurulmuş olacağını ileri sürdüğü düşünülmektedir (3).
Ne var ki, bu kez ‘paranın değeri’ sorunun ele almak gerekecektir. Ki, Simmel Paranın Psikolojisi (« Zur Psychologie des Geldes », in Otthein Rammstedt (dir), Georg Simmel) başlıklı çalışmasında, parasal değişimde, herhangi bir malın ‘tam karşılığı’nın olabilmesinin ‘hesaplanması’ ve ‘ussal haklılığı’ üzerine kafa yoracaktır.
Döneminin etkin düşünce akımlarından ‘tarihsel maddecilik’ ve ‘yapısalcılık’a yakın düşmemek için geliştirdiği ‘yöntembilimsel bireycilik’ (individualisme méthodologique) ve belki de modern kuruculuk (constructivizme) denilebilecek doğa ve kültür arasında kurduğu ilişkliyle, tarihsel maddeciliğe karşı olmaktan çok onu daha da karmaşıklaştırmıştır denilebilir.
Nitekim, günümüzde post-modern olarak bilinen yeni-kuruculuk (constructivizme), soysoloji ve giderek toplumsal bilimlerde bir sorunsal (problématique) ya da paradigma oluşturmaktan çok, toplumbilimsel bir ‘bulutsu’luk, bir ‘anlaşılmaz’lık akımına dönüşmüştür (4).
Simmel’in ‘para’sına dönülecek olursa; “para günümüzün Allahıdır” (« Sur la psychologie de l’argent », p. 38) diye yazıyordu.. O gün ki, Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki günlerdir. Eğer günümüz finansal sermayesini görecek olsa, Simmel’in ne diyebileceğini kestirmek bile zor, ama lanetleyeceğinden kuşku duyulmamalıdır.
Bununla birlikte, Simmel’in felsefeden sosyoloji ve giderek toplumsal bilimlerde bir “virtüöz” (virtuose de l’interdisciplinarité) gibi olduğu da söylenilmektedir.
O nedenle, Simmel’in ‘Wechselwirkung’u Christian PAPILLOUD’un doktora tezinin konusu olmaktadır. (Marcel Mauss, Georg Simmel. Eléments pour une approche sociologique de la relation humaine).
Dahası günümüzde, ‘Simmel’ci görececilik’diye bir ‘bilimsel’ ölçüt de yok değildir. Kuşkusuz, böyle bir yazıda yeri değil ama, söylemeden geçmek olmaz: Bu tip bir görececilik, Nasrettin Hoca’nın o da haklı, bu da haklı, ama benim Karakaçan’ım da haklı değerlendirmesine neden benzemesin?
Tam da günümüz toplumsal bilimlerindeki, ‘bulutsu’luğun resmidir diye düşünmeden edemiyor insan.
(1) Christian PAPILLOUD, “Georg Simmel. La dimension sociologique de la Wechselwirkung”, pp : 103-129 Cet article est tiré de notre thèse en cours, intitulée : Marcel Mauss, Georg Simmel. Eléments pour une approche sociologique de la relation humaine.
(2) Julien DAMON, « La pensée de... Georg Simmel (1858-1918) », Informations sociales 2005/3 (n° 123), page 111
(3) Marion CLERC, L’argent dans la culture moderne et autres essais sur l’ “économie de la vie, Paris, Editions Hermann, coll. « PUL », 2018, 196 p textes choisis et présentés par Alain DENEAULT, 1re éd. 2006, ISBN : 978-2-7056-9610-8.
(4) Nitekim, 2005 yılında Sorbonne’da savunulan ve « Les Théories constructivistes en question » başlıklı tez savunmasında toplumsal ‘kuruluş’ (construction)’un sınırları ele alınmıştır.