Uyku beyindeki toksinleri temizliyor

Bir grup Amerikalı araştırmacı, uykunun ana nedenlerinden birini keşfetti. Beynimiz, uyku sırasında tüm gün düşünmekten dolayı biriken toksinlerden kurtuluyor.

Science dergisinde yer alan makaleye göre, beyin hücreleri, uyku sırasında küçülerek nöronların arasındaki çatlakların genişlemesine ve dolayısıyla buradan sıvıların geçerek beyni toksinlerden temizlemesine olanak sağlıyor. Araştırmacılar ayrıca, beynin bu zehirli proteinlerden arındırılamamasının hastalıklara yol açma ihtimali olduğunu söylüyor.

Araştırmacıların başta cevap aradığı ana soru, tehditlere açık bırakmasına rağmen hayvanların neden uyuduğu yönündeydi. Uykunun hafızanın onarılmasına ve beynin öğrenme kabiliyetine büyük tesiri olduğu bilinmekteydi. Ama Rochester Üniversitesi Tıp Merkezi’nden uzmanlar, uyumamızın temizlik işlevi olduğunu da düşünüyor. Araştırmacılardan Dr.Maiken Nedergaard “Beynin harcayabileceği enerji miktarı sınırlı olduğundan iki işlevden birini seçmesi gerekiyor: Uyanık ve farkında, veya uykuda ve temizlik halinde. Bu evinizde parti vermeye benziyor. Ya misafirlerinizi eğlendireceksiniz, ya da temizlik yapacaksınız - ikisini aynı anda yapmanıza imkan yok” dedi. Bunun hayati önlem taşıdığını söyleyen Nedergaard, beynin uyanık durumda bunu gerçekleştiremediğini söyledi. BBC’ye yaptığı açıklamada araştırmacı “Beyin, kendi etrafında su pompaladığı sırada çok fazla enerji harcıyor gibi görünüyor. Bu, büyük ihtimalle bilgi işlemeyle aynı anda gerçekleşemez” diye konuştu.

Araştırmayı yorumlayan uyku uzmanı Dr. Neil Stanley ise “Bu, uykunun dinlenmek ve temizlik yapmak için taşıdığı önemi ortaya koyan, ilginç bir araştırma. Uykunun psikolojik nedenleri olan hafıza ve öğrenmeyle ilgili iyi verilerimiz zaten var. Ama şimdi gördüğümüz uykunun fiziksel ve kimyasal nedenleri. Bunlar da çok önemli” dedi.

Hücreleri yeniliyor

Uyku, beyin hücresi tipini de yeniliyor. Uyku, beynimizin devresini koruyan ve miyelin olarak bilinen bir yalıtım malzemesini yapan hücrelerin üretimini artırıyor. Wisconsin Üniversitesi’nden Dr.Chiara Cirelli ve meslektaşları fareler uyurken miyelin yapma hücreleri olan olgunlaşmamış oligodendrositin üretim hızının iki katına çıktığını buldu. Buna en çok uykunun rüya aşamasında rastlanıyor ve genlerden kaynaklandığı belirtiliyor. Buna karşılık, fareler uyanık kalmak zorunda kaldığında hücre ölümü ve stresle ilgili genler harekete geçiyor.

Wisconsin ekibi, bugüne kadar sadece farelerden elde edilen bulgular, uykunun beyin onarım ve büyümesinin yanısıra MS hastalığındaki rolü hakkında yeni fikirlerin gündeme gelmesini sağlayabilir. Neden uyumak gerektiği, yüzyıllardır bilimcileri şaşkına çeviren bir soru oldu.
Dinlenmiş hissetmek ve aklımızın iyi çalışması için uyku gerektiği açık. Ama uyku sırasında devreye giren biyolojik süreçler, nispeten yakın zamanlarda ortaya çıktı.

MS faktörü

Araştırmacılar bulguların uyku kaybının, miyeline zarar veren bir hastalık olan Multipl Skleroz’un (MS) bazı belirtilerini kötüleştirebileceğine işaret ettiğini söyledi. MS, vücudun bağışıklık sistemi beyin ve omurilikteki sinirlerin miyelin kaplamasına saldırıyor ve bu kaplamayı yok ediyor. ABD Ulusal Nörolojik Bozukluklar ve İnme Enstitüsü de sinir sisteminin düzgün çalışması için uykunun gerekli göründüğünü belirtiyor. Derin uyku sırasında çocuk ve genç erişkinlerde büyüme hormonu salgılanıyor. Derin uyku sırasında çoğu vücut hücresinin üretimi artıyor ve proteinlerin parçalanma düzeyi düşüyor.

Uyku ve genler

İngiltere’nin ‘Demir Lady’si Margaret Thatcher günde dört saat uyurdu. Fizikçi Albert Einstein ise 11. Avrupa’da yapılan bir araştırmaya göre bu alışkanlıkları, en azından kısmen, kalıtsal sebeplere dayanıyordu. Çeşitli ülkelerden 10 binden fazla kişiyi inceleyen bilim adamları, ABCC9 genine sahip insanların günde en az 30 dakika daha fazla uykuya ihtiyaç duyduğunu belirledi. Moleküler Psikiyatri dergisinde yayınlanan çalışmaya göre her beş kişiden biri bu geni taşıyor. Çalışmaya Orkney Adaları, Hırvatistan, Hollanda, İtalya, Estonya ve Almanya’dan gönüllüler katıldı. Hepsine uyku hapı almadıkları, nöbet tutmadıkları ve işe gitmek zorunda olmadıkları tatil günlerinde ne kadar uyudukları soruldu.

İskoçya’daki Edinburg Üniversitesi ile Münih’teki Ludwig Maximilans Üniversitesi’nden bilim adamları bu verileri, deneklerin kan örneklerinden elde ettikleri genetik yapıları ile karşılaştırdı. Ve ABCC9 genine sahip olanların günde sekiz saatten fazla uykuya ihtiyacı olduğu sonucuna vardı. Daha sonra meyve sineklerinin genlerini inceleyen ekip, ABCC9 geni taşımayan sineklerin normalden üç saat daha az uyuduğunu belirledi. ABCC9 bedendeki enerji düzeyini ölçen bir gen olarak biliniyor. Sonucun uyku çalışmalarında yeni bir çığır açacağına inandıklarını söyleyen araştırmacılar, gelecekte ABCC9’un bu etkiyi nasıl yarattığının da keşfedileceğini belirtiyor. Uyku uzmanı Neil Stanley ise bugüne dek 5-6 genin uykuyu etkilediğinin belirlediğini hatırlatıyor ve ekliyor: “Bu genlerin varlığını öğrenmek ilginç, ama aslında eğer genlerimizi dinlemiyorsak, bu etki çok da birşey ifade etmiyor - ki hiçbirimiz genlerimizi dinlemiyoruz.”

Yeniçağ, 23 Ekim 2013

Özellikle gece uykusu çok mühim. Kesinlikle düzenini bozmadan uyuyun arkadaşlar.