Peki, kopuş ve buluşma üzerine kurulan analizin arkasında ne var?
Bu soruya verilen cevap kuşatmanın hangi çizgide sürdürüldüğünü anlamak açısından oldukça önemlidir. Fuller, Osmanlının tarihi mirası ile cumhuriyet dönemini çelişkili iki vizyon olarak tanımlar, Türkiyenin geleceğini iki çelişkili vizyonun buluşmasında görür. Çelişkili vizyonun bir tarafı olarak tanımlanan cumhuriyet İslâm dünyasının Türklerle olan kadim bağlarının ve ortak kültürlerinin tümüyle reddini ve aşağılanmasını temsil etmektedir. Yeni Türkiye Cumhuriyeti çelişkili iki vizyonu birleştiren Türkiyedir. Fuller bunu şöyle ifade eder: AKPnin seçim başarısı Türkiyenin köklerini yeniden keşfetmesinin ve geniş İslam dünyası ile ilgilenmeye başlamasının bir göstergesi olarak yorumlanmıştır.
Kopuş Türkiye, geniş Orta Doğunun anahtar bir parçasıdır önermesi üzerinden inşa edilir. Fuller ve ruhdaşlarının sıkça kullandıkları geniş Orta Doğunun anahtar bir parçası sözünün iki asırlık geçmişi ve iki bağlamı vardır. XIX. yüzyıldaki bağlamı millet sistemine dayalı Osmanlı topraklarında batı emperyalizmine alan açmak anlamında kullanılır. Cumhuriyet döneminde ise Orta Doğu terimi Türk dış politikasının ilgi alanı dışında kalmış yakın komşuları ifade etmek için kullanılır. Oldukça masum dizge içerisinde sunulan ikinci bağlamın arkasında şu düşünce yatmaktadır: Türkiye Avrupanın bir parçası olsa bile Orta Doğudaki coğrafi konumu, Türkler bundan hoşlansa da hoşlanmasa da, ülkeyi Orta Doğu siyasetinin tam göbeğine kaçınılmaz şekilde çekmektedir. Oysa modern Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu 1923ten beri ülkenin Osmanlı İmparatorluğunun eski Müslüman bölgelerinin çoğuyla olan ilişkisi sınırlı ve daraltılmış düzeyde kalmıştır. Ancak daha yeni yeni Türkiyenin Orta Doğu ile ilgilenme durumunda ciddi bir değişim gözlemlenmeye başlamıştır.
Buluşma olarak tanımladığı durumu Türkiyenin politik, ekonomik ve toplumsal demokratikleşmesi olarak takdim ederek şöyle der: Bu süreç, Özalın 1980lerdeki ekonomik açılımlarını içermektedir. Söz konusu açılımlar dış yatırımları, İslami bankacılık faaliyetlerini, dış ticareti, özel girişimcilik fırsatlarını ve genelde ülke içindeki refahı arttırmıştır. Yeni ve büyüyen Anadolu iş adamları sınıfı; şehirlerdeki geleneksel alt sınıflar ve modern oldukları halde İslami gelenekte anlamlı bir kimlik bulan, yeni ve büyüyen İslami profesyoneller ve entelektüeller bu sınıfı oluşturur. Bu gruplar Türkiyenin karakteri, kimliği ve gelecekteki dış politika yönelimi üzerinde giderek artan etkilere sahiptir. Geleneksel zihniyetli yeni Anadolu işadamları sınıfı, Atatürkü bir reformcu ve ülkeyi batı emperyalizminden kurtaran bir kişi olarak takdir etse de, Osmanlı geçmişi ile derin bir özdeşlemeyi sürdürmekte ve Kemalizmin bünyesinde taşıdığı, ülkenin Osmanlı ve İslami mazisini küçümseyip kötüleme düşüncesinden rahatsızlık duymaktadır. Bu yeni sınıfın gerek Türkiyenin İslamcı partileri için gerekse politik bir hareket olmayan Gülen hareketi için anahtar bir finansal destek kaynağı olduğu anlaşılmaktadır.
Fullere göre Yeni Türkiye Cumhuriyetini inşa eden söz konusu aktörlerin kendilerine yönelik eleştirileri ve baskıları düşürmek için geçmiş deneyimlerinden dersler çıkararak oldukça zor, ancak zekice bir siyasi tutum üretmişlerdir. Nitekim AKP resmen İslam ile kendisi arasında her hangi bir şekli bağ kurmaktan uzak durmakta ve laisizmi demokrasi ve özgürlüğün bir ön şartı olarak kabul etmektedir. Ancak bilinçli bir şekilde sekülerizmin her tür dini inanç ve felsefi kanaat karşısında devletin tarafsızlığı olarak tanımlanmasında ve bu ilke ile bireyden çok devletin sınırlandırıldığı görüşünde ısrar etmektedir. Dolayısıyla bu yorum Kemalizmin devletin din üzerinde hâkimiyetini savunan bildik sekülerizm / laisizm tanımını reddetmektedir. Buna ek olarak AKP kendisini muhafazakâr demokrat bir parti olarak tanımlamakta ve kendisini tarif ederken İslami ve İslamcı gibi bir terim kullanmaktan kaçınmaktadır. Bu tutum, askeriyenin İslamcılar hakkındaki fazlasıyla negatif görüşleri dikkate alındığında elbette ki siyaseten zekice bir tutumdur. Geliştirilen siyasi tutumu tanımladıktan sonra şöyle der: Ben, AKPyi sadece ılımlı değil, aynı zamanda ve daha önemli olarak da, dini değerlerin siyasi hayatla bütünleştirilmesinin ne anlama geldiğini keşfetmeye çalışan İslamcı bir parti olarak görüyorum.
Fuller, Diyanet İşleri Başkanlığını da söz konusu kervana katarak der ki: Diyanet İşleri Başkanlığı bile AKP yönetiminde yaratıcı düşünce ve değişim içine girmiştir. Neden? Çünkü akli derinlikle ünlenen başkan yardımcısı Mehmed Görmez Başörtüsünü iffeti ve nezaheti korumanın evrensel ilkesi olarak takdim eder. Bu mantığa göre başörtüsü takmayan bayanlar iffetini ve nezahetini kaybetmiştir. Siyasi iktidarın zekice İslamcılığını açıklamak için Fullerin kullandığı tema da aynıdır. Gülen hareketinin yönlendirmesi ile Diyanet üzerinden Alevi operasyonu yapmak ise bu kervana katılmanın en akli göstergesi. Hele Alevi kaynakları adı altında Hacı Bektaşi Veli ile ilgili dillendirilmesi bile utanç veren hikâye ise kervana katılmanın post-modern ironisi. DİBin çıkarttığı dünyevileşme sayısı ayrı bir konu. Ucu burada kökleri dış basında yer alan Hıristiyan reform hareketlerinden alınan derslerin modern İslama uyarlanması şeklinde dillendirilen İslamı yenileme projesi ve Körnerin "Bu projenin siyasi bir gündeminin" de bulunduğunu belirterek, "Bu hükümetle, bu modern teologlara daha fazla güveniliyor" şeklinde yaptığı açıklama muhafazakârlığa ayrı bir renk katmaktadır! Tabii ki bu kadar renk ve küresel düzeydeki dalgalanmalar hayra alamet değil! Fakat bu veriler Fullerin buluşma olarak adlandırdığı durumu anlamamız açısından oldukça önemlidir.
Siyasi bir parti kurmaktan veya böyle bir hareket yönteminden kaçınan Gülenin hareketinin apolitik nitelemesiyle tarif etmenin mümkün olmadığını savunan Fuller bu görüşünü şöyle temellendirir: Gülen hareketi, her biri toplumu etkileyebilir nitelikte muazzam iletişim işletmelerine, eğitim ve finans kurumlarına ve büyük medya kuruluşlarına sahiptir. Hiç şüphesiz ki hareket, gayet açık bir şekilde bireyi dönüştürmek suretiyle toplumu dönüştürmeyi arzu etmektedir. Bu süreç sonunda manevi bir düzen inancını yansıtan ulusal ve toplumsal kurumların yaratılmasına ilişkin kolektif çağrılara kapı aralayabilecektir. Toplumu dönüştürmeye yönelik her girişimi politik bir proje olarak nitelendirirsek bir anlamda bunu da politik bir proje olarak adlandırmak mümkündür.
CIA ajanı Fullerin Yeni Türkiyeye biçtiği rol ile Ilımlı İslamcı ve liberal çevrelerin hedefleri arasında önemli benzerlikler vardır. Fullerin Türkiye Cumhuriyeti ve İslam üzerine geliştirdiği görüş Kuruluş döneminde reddettiği İslami köklerine Yeni Türkiye Cumhuriyetinin dönmesi gerektiği tezine dayanır. Bu buluşmayı gerçekleştirecek aktörler ise Ilımlı İslamı temsil eden siyasi iktidar ve iktidarı destekleyen bazı dini grup ve onların sözcüleridir. Fuller için İslam niçin bu kadar önemlidir? Gerçekte İslamın yeniden yaşanır olması sorunu Fuller için hayati bir öneme mi sahiptir? Yoksa Fullerin İslama biçtiği rol amaçlarını gerçekleştirmek için oldukça kullanışlı bir araç mıdır?
Cumhuriyetin İslamdan koptuğu fikrini şu öncüllere dayandırır: Türk devleti, İslâm Dünyasında en militan bir şekilde anti-İslâmcı olanıdır. devletin üstünlüğü kavramı popüler düzeyde Türkiyede ancak son zamanlarda sorgulanır hale gelmiştir. Anayasada Türk Devleti ölümsüzdür, anlayışı yer almaktadır. İslâmcılar bu temaya yüklenmektedirler. Bunun başlıca nedeni, mevcut devletin kendilerinin siyasi sisteme katılmalarının önündeki anahtar engeli oluşturmasıdır. İslâmcılar, iktidarda olmadıkları sürece egemen devlete karşı milleti savunacaklardır. / Türkiyede ordu ve güvenlik güçleri, aşağıdan yukarıya doğru uzun dönemde katı seküler düzene karşı, ezilebilecek İslâmcı bir siyasal parti ve hatta şiddet yanlısı grubun dışa açık yaklaşımına kıyasla, daha sinsi bir tehdit oluşturduğu korkusuyla apolitik Ilımlı İslam hareketinin dini yandaş kazanma ve tebliğ faaliyetlerini bile kökünden kazımak çabası içindedir.
Fullerin temel tezleri şunlardır:
- (I) Cumhuriyetin kuruluşu anti-islamcıdır. Dolayısıyla Cumhuriyet bir kopuştur.
- (II) Millete karşı devleti kutsar.
- (III) Bu Kutsal devlet tezine karşı, karşı devrim Ilımlı İslamcılardan gelmektedir.
- (IV) Bu karşı devrimin önündeki tek güç ordudur.
I. ve II. tez tarihsel ve felsefi açıdan oldukça tartışmalıdır. Fakat asıl önemli olan Fullerin bu tezlerinin Türkiyede sözcülüğünü kimlerin yaptığıdır. Yani teşeronlar kimdir? Türkiyede bu tezlerin sözcülerinden birkaç güzelleme:
- (I) Türk devleti, İslâmı kendi maksatları için kullanmaya çalışmakla birlikte, yine de hiçbir zaman dinin serbestçe ifadesine ve dini ibadetlerin açıktan yerine getirilmesine izin vermemiştir.
- (II) Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından bu yana Türk Devleti İslamcılar için ruhtan kopuşun sembolü olmuştur.
- (III) Laiklik; devleti sınırlar, bireyi sınırlamaz. Özgürlüklerin genişlemesi için bundan kast edilen dini ve etnik cemaatlerin yayılma, kurumsallaşma faaliyeti-yeniden tanımlanmalıdır.
Peki, bu yeniden dönüşü gerçekleştirecek siyasi ve dini aktörler kimdir?
Bu soruya verilen cevap oldukça ilginç. Aynen şöyle der: Modern Türk Devletinin sıkı İslam karşıtı yapısına rağmen Türkiye, günümüz İslamı için oldukça önemli iki dinamik İslami hareket üretmiştir: Gayet politik AKP ve büyük ölçüde apolitik cemaatçi Gülen hareketi AKP, Türkiyede bu güne kadar gelmiş İslamcı partiler serisinin açık ara en ılımlı, en profesyonel ve en başarılısı olmuştur AKP sadece ılımlı değil, aynı zamanda ve daha önemli olarak da, dini değerlerin siyasi hayatla bütünleştirilmesinin ne anlama geldiğini keşfetmeye çalışan İslamcı bir partidir. Gülen hareketi ise ülkedeki en yaratıcı entelektüel ve dönüştürücü güçtür
Öyle anlaşılıyor ki ülkemizde yaşanılan kutuplaşma, farklı araçlarla, özellikle kutsal değerler üzerinden Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuşatma faaliyetinin sonucudur. Kuşatma faaliyetinin bir tarafını dış güçlerin yayılma politikalarına uydurulan, yani küresel gücün evcilleştirdiği, kendi ekonomik ve politik çıkarlarına bağladığı Ilımlı İslam anlayışı, diğer tarafını da başından beri cumhuriyetin kuruluş felsefesine karşı olan iç ve dış cephenin Türkiye Cumhuriyetini kuşatma planı oluşturmaktadır. Asıl mesele budur. Bu noktada üzücü olan küresel güçlerin dinleri kontrol altına alma planının sonucu olarak geliştirdiği bu stratejiye kutsal dinimiz İslamın alet edilmesidir.
Fuller bize göstermektedir ki, hem Ilımlı İslamın politik temsilcisi (biz değil Fuller böyle söylüyor) hem de Gülen hareketi Yeni Türkiye Cumhuriyetini gerçekleştirme hareketidir. Daha açıkçası Türkiye Cumhuriyetini yeniden dönüştürmenin ve biçimlendirmenin siyasal araçlarıdır. Kimi aklıevvellerin anladığı gibi istenilen, Türkiyede kapitalist yaşam biçimini kısıtlamanın değil, tam aksine kapitalizmin yatağında üreyen ve beslenen muhafazakârlığa yaslanarak hiçbir ahlaki değere aldırmadan dini politik amaçlar için kullanmaktır. Ben size garanti veriyorum Türkiye İran ya da Malezya olmayacak. En lüks metaları tüketebilirsiniz, en lüks arabaları kullanabilirsiniz, ama ABDnin size biçtiği elbisenin dışında hiçbir şey giyemezsiniz, bu bazen kafanıza geçirilen bir çuval bile olsa Elhamdülillah demek zorundasınız.
Bilmemiz gerekir ki dün Cumhuriyetin çatıştığı İslam; emperyalizme alet edilmiş, kapitalist sistemin sabitelerine ve egemen gücün stratejik amaçlarına uydurulmuş, kerametleri kendinden menkul şeyhlerin bireyin özgürlüğünü ve aklını esir almış sözde bir İslamdı. Hz. Peygamberin bize sunduğu İslam değildi. Cumhuriyetin çatıştığı İslam dün de bu İslamdı, bu gün de bu İslamdır. Bu gerçeği anlamak için öncelikle sosyo-politik değişim süreçlerini, ardından da dün egemen güçlere karşı mücadele veren milli mücadele hareketini maskaralıkla tanımlayan, bu gün egemen gücün işgal politikalarını ve katliamlarını kutsallık ve özgürlük adı altında kutsayan çevrelerin duruşunu iyi değerlendirmek gerekir.