İLBER ORTAYLI: Osmanlı İmparatorluğu'nun son yüzyılı hürriyet fikri,insan hakları, hürriyetin teşkilatlanması, farmantalizm, baskıgruplarının ortaya çıkması gibi alışılmadık olaylarla geçmiştir.
Batıcemiyetinden bunların farkı, o vakte kadar bir dinler ve dillerharitası olan kozmopolit bir son Roma İmparatorluğu'nun vemüslümanların hakim olduğu bir büyük imparatorluğun hayatında bir etnikmücadeleyle birarada yürümesidir.
Burada iki tane çağdaştarihçinin tezlerine değinmek zorundayız. Profesör Ercüment Kuran, ovakte kadar hakim olan şeriatı garra, yani müslüman toplumunun ve onabağlı gayrimüslimlerin fert ve toplum olarak yaşayabilmeleri için hükahkamına ...